radermachers italiaanse bron
ongeveer 2000 banden. Ik zeg met op
zet: banden, omdat in sommige banden
meerdere werken samen zijn ingebon
den; dit houdt in dat Johan Raderma-
cher bij zijn dood in totaal ruim 2000
werken bezat. Dit maakt zijn bibliotheek
tot een van de belangrijke Nederlandse
privé-bibliotheken van zijn tijd, vooral
als men bedenkt dat de eigenaar daar
van in zijn lange leven nogal eens tot ver
huizen gedwongen werd, wat meestal
met verlies en beschadiging van eigen
dommen gepaard gaat. Ook inhoudelijk
is dit boekenbezit bijzonder door de
kwaliteit en door de brede belangstel
ling die eruit spreekt. Ruim een vierde
van alle banden wordt ingenomen door
theologische werken in het Latijn; ver
der treft men er juridische, medische,
historische, filosofische, filologische
werken en geographica in aan, alle ge
steld in de geleerdentaal, het Latijn, tot
een totaal van 1 334 banden. Een vol
gende categorie wordt ingenomen door
Spaanse en Italiaanse boeken: in totaal
111 banden, waarvan ongeveer 80%
Italiaans werk. De overige categorieën
geef ik hier verkort weer. Franse boeken:
200, Engelse: 35, Duitse: 139 en ten
slotte Nederlandse: 149 boeken. Verder
is er nog een flinke rest aan ongebonden
boeken in verscheidene talen.
In mijn artikel dat op het punt staat te
verschijnen, ben ik ingegaan op de Ne
derlandse boeken in Radermachers bi
bliotheek, vandaar dat ik er hier nu geen
aandacht aan besteed. Ook is het zeer
verleidelijk in te gaan op de theologische
en andere religieuze werken in Rader
machers bezit omdat daaruit blijkt dat
deze man intellectueel gezien werkelijk
van alle markten thuis was, hoe ketters
die boekenmarkten ook mochten zijn in
de ogen van de toenmalige min of meer
gevestigde religieuze groeperingen.
Ook hierover zal ik het nu niet hebben.
Mijn aandacht gaat uit naarde Italiaanse
boeken. Het bijzondere van die italiaan
se categorie is dat de werken waarvan
het jaar van uitgave van voor 1 568 da
teert, in de meerderheid zijn. Het gaat
hier om 53 gedateerde titels in deze ca
tegorie, maar waarschijnlijk kunnen we
ook een aantal ongedateerde titels tot
deze categorie rekenen. Wat meteen op
valt is de literaire belangstelling. Rader-
macher beschikte over de werken van de
campionissimi van de toenmalige Ita
liaanse letterkunde. Het gaat hier om de
werken van Dante, Petrarca, Boccaccio,
Aretino, Ariosto, Pietro Bembo en Fran
cesco Patrizi. Hij bezat ook de beroemde
allegorische roman, de Hypnerotoma-
chia Poliphilizowel in een Italiaanse uit
gave als in de Franse vertaling. Ook be
zat hij de werken van cultuurhistorisch
gezien eersterangsauteurs als Macchia-
velli, Leonardo Bruni, Castiglione en
Francesco Guicciardini. Dit trof mij om
dat b.v. in de 200 banden met Franse
werken een dergelijke kwaliteit niet aan
wezig is, daar vindt men als literair inte
ressante werken slechts het oeuvre van
Clément Marot en van Francois Rabelais,
met alsopvallende leemte de hele Pléia-
deliteratuur. Radermachers literaire
smaak was duidelijk Italiaans- en niet
Fransgericht.
In mijn inleiding op de uitgave van de
spraakkunst heb ik de vurige wens geuit
dat er zou gespeurd worden naar de
bronnen ervan. De Renaissance is im
mers een periode waarin auteurs in hun
werk pogen te wedijveren met door hen
bewonderde voorbeelden. Ontleningen
aan werk van (meestal: klassieke) voor
gangers zijn dan ook gebruikelijk. Door
die ontleningen goed te verwerken,
schept de Renaissance-auteur een
nieuw werk waarmee hij dat van zijn
voorgangers naar de kroon steekt. Mijn
veronderstelling was dat in Raderma
chers Voorreden dit algemene kunst
principe van de Renaissance terug te
vinden zou zijn. Met behulp van de ge
drukte veilingcatalogus van Raderma
chers bibliotheek meen ik alvast een, zo
niet de belangrijkste, bron te kunnen
aanwijzen.
In de lijst van Italiaanse boeken vindt
men onder nommer 62: „Speron Spero-
ni: Dialoog. Venet. 1 544". Het gaat hier
om de Dialogo del/e Lingue (Samen
spraak over de talen) van de uit Padua
afkomstige geleerde literator Sperone
Speroni die leefdevan 1 500tot 1 588. In
de geschiedenis van de taalkunde is het
een bekend werk, nog niet zo lang gele
den verscheen er in München een twee
talige, Italiaans-Duitse uitgave van met
een stevige inleiding waarmee ik mijn
voordeel heb gedaan. Het werk is o.a. zo
bekend omdat het manifest van de Fran
se Pléiade La Deffence et Illustration de
la Langue Francoyse (1549) van J: a-
chim du Bellay erop teruggaat. Reed in
1 908 stelde Pierre Villey vast dat h Ie
passages uit de Dialogo in de Deffese
zijn terecht gekomen. Vooraleer de r i-
crofilm van de veilingcatalogus uit Ca ï-
bridge in mijn bezit kwam, heb ik al S e-
roni's werk bekeken met het oog op mo
gelijke ontleningen. Het is mij toen r et
gelukt daar met zekerheid de vinger p
te leggen. Pas toen ik wist dat Radern a-
cher dit werk bezat, ben ik Speroni
nauwkeuriger gaan lezen en kon ik e
ontleningen vaststellen. Hieruit mc e
reeds blijken dat Radermacher zijn br n
veel subtieler heeft gehanteerd dan u
Bellay, die in de Deffense zijn Italiaar e
bron stelselmatig plundert.
Het is hier niet de plaats noch de tijd om
de belangwekkende levensloop van
Speroni te schetsen. Slechts dit: n
1518, op zijn achttiende promoveer, e
Speroni tot doctor in de filosofie, n
1 520 bekleedde hij te Padua een Ier -
stoel logica, maar reeds in 1 523 gaf ij
zijn betrekking op om te Bologna bij e
beroemde aristotelicus Pietro Pomp -
nazzi te gaan studeren. Na diens dood n
1 525 keert hij terug naar Padua om
daar op de wijze van de peripatetisch e
school in de open lucht en al rondwa -
delend natuurkunde en filosofie te doe -
ren. Uit die jaren dateren ook zijn co -
tacten met geleerden en dichters als
Bernardo Tasso, Pietro Bembo, Danieie
Barbaro en Pietro Aretino die hij op u -
stapjes naar Venetië leert kennen. Van f
1 532 treedt hij op als politicus en won t
hierbij in zijn vaderstad Padua geprez n
om de successen die hij behaalt met z: n
oratorisch talent. Het is uit die tijd d <t
een aantal beroemde dialogen van hem
stammen, waaronder het Dialogo de 'e
Lingue dat ons hier voornamelijk int -
resseert, maar dat pas voor het eerst m
1 542 doorzijn vriend Danieie Barbaro e
Venetië werd uitgegeven.
De „Samenspraak over de talen" valt u -
een in twee delen. In het eerste deel ze -
ten drie personen hun onverzoenlijke
standpunten uiteen. Het zijn: de orth -
doxe latinist Lazaro Bonamico, docei t
klassieke talen te Padua en volledig
overtuigd van de superioriteit van h
Grieks en het Latijn; verder de strijd
