middelgrote steden en de sociaal-economische ontwikkeling; perspectief op middelburg 165
stratenpatroon, zijn door hun geleidelij
ke ontstaan de fysieke reflectie van de
ideeën, de activiteiten en de welvaart
van de inwoners. Door de tijd heen, heeft
zich een fraai cultuurlandschap ontwik
keld, dat voor elke stad uiterst typerend
is. Ondanks enkele gemeenschappelijke
karakteristieken, is elke oude multi
functionele stad een unieke schepping
van een collectief van kunstenaars, be
stuurders, ondernemers en bevolking. Er
waren nog lokale en regionale verschil
len in bouwwijze, ontwerp en materia
len. De saaie uniformiteit van de moder
ne stad is een gesel Gods, die de aarde
straft voor de zonde van de schaalver
groting en de massaproduktie.
Het is niet voor niets dat tal van Ameri
kaanse steden de fundamentele verrij
king hebben erkend die kan optreden in
dien men naar Europees voorbeeld oude
gebouwen restaureert en de binnenstad
weer als ontmoetingsplaats, als „agora",
reconstrueert. In de VS was men bezig
de ziel van de steden te laten omvormen
tot ófwel alleen maar kantorencentrum,
ófwel verpauperde woonbuurten. De
opleving van de interesse voor stad en
stedelijkheid heeft juist in de VS geleid
tot een miljarden-investering in de bin
nensteden. Wie nu steden als Boston,
Baltimore of San Francisco bezoekt en
vergelijkt met 20 jaar geleden, moet er
kennen dat de Amerikanen weer ontdekt
hebben hoe belangrijk de binnensteden
kunnen zijn als ruimtelijk scharnierpunt
voor de samenleving. Kennelijk erkent
men wederom dat stedelijkheid een cul
tureel erfgoed is, dat men niet zonder
welzijnsverlies kan laten vervallen. Ster
ker nog: men heeft ervaren dat de stads-
verneiuwing heeft geleid tot een verras
sende stimulans voor de economie.
Mooie, gedifferentieerde binnensteden
zijn attractief voor de bevolking en trek
ken weer miljoenen bezoekers. In 1 983
trok de gerenoveerde Harbour Front van
Baltimore ca 1 8 miljoen bezoekers aan,
terwijl de stad enkele jaren daarvoor nog
werd betiteld als een voorbeeld van een
verpauperde stad.
Juist Baltimore is een goed voorbeeld
van twee aspecten. Ten eerste van de
economisch uiterst relevante fysieke
structuur en ten tweede van de enorme
betekenis van een harmonieuze samen
werking tussen gemeentebestuur en be
drijfsleven. Reeds aan het einde van de
vijftiger jaren was aldaar door een groep
ondernemers gewaarschuwd voor de
sociale economische consequenties van
een verpauperde binnenstad. In de jaren
zestig werd toen een langjarig ontwikke
lingsplan opgesteld, op initiatief van een
groep ondernemers, maar met een
steeds enthousiaster reagerend ge
meentebestuur. Men was zo realistisch
om te beseffen dat een planningshori
zon van 20 a 30 jaar nodig was om een
fundamenteel herstel te realiseren. Nu er
20 jaar voorbij zijn, begint men plotse
ling overal door te krijgen dat er succes
is en daardoor komen de Amerikaanse
en buitenlandse beleggers er als vliegen
op de honing op af, om er ook een hotel,
een conferentiecentrum, een recreatie
centrum, een kantoor of een winkelcen
trum te bouwen of te kopen. „Success
breeds success", is daarvoor de typisch
Amerikaanse uitdrukking.
Voor ons is dit proces heel leerzaam. In
Europa is de verpaupering van de bin
nensteden lang niet zo ver doorgeziekt
als inde VS. Daardoor zijn ook veel meer
oude gebouwen blijven staan. Dat heeft
als voordeel dat, nu er weer meer inte
resse voor het unieke en historische be
staat, er nog veel gerestaureerd kan
worden. Als nadeel heeft het natuurlijk
wel dat de monumenten duur zijn in het
onderhoud en niet altijd even gemakke
lijk voor hedendaagse functies zijn te
bestemmen. Vooral door de gestegen
energieprijzen is het gebruik duur. De
Amerikanen hebben vaak alleen de ge
vel laten staan en de binnenkantvolledig
nieuw opgebouwd. Dat is overigens lang
niet altijd verwerpelijk, als er van een
soort gebouwen nog veel over zijn, of als
het enig andere alternatief totale sloop
zou zijn.
De wederopleving van de oude stadsde
len heeft een merkwaardige ondersteu
ning gekregen van een nieuwe sociale
ontwikkeling, namelijk dat wat in Ameri
ka de „gentrification" wordt genoemd.
Daarbij gaan stadsvernieuwing en de
ontwikkeling van nieuwe leefstijlen
hand in hand. De nieuwe generatie bin
nenstadsbewoners is, in tegenstelling
tot de vorige groep verpauperde bewo
ners, juist betrekkelijk welvarend. Het is
een sterk gedifferentieerde groep, be
staande uit intellectuelen, kunstenaars,
juristen, journalisten, ondernemers en
dergelijke. Veelal zijn het ongehuwden
of (tijdelijk) samenwonenden, geschei
den personen of echtparen zonder (klei
ne) kinderen. Meestal heeft de partner
ook een eigen inkomen, zodat een rela
tief luxe leefstijl kan worden gepracti-
seerd.
De renovatie of nieuwbouw in de Ameri
kaanse binnensteden heeft de klein
schalige bouwondernemers, winkeliers
en de horeca een forse stimulans gege
ven. Zowel in Boston, als in Baltimore en
San Francisco, maar zeker in de wereld
metropool New York, hebben de bin
nensteden sedert 1 975 een opmerkelij
ke transformatie ondergaan.
Wie zou denken dat dit alleen maar een
typisch Amerikaans verschijnsel is,
komt bedrogen uit. De YUP's(de„Young
Urban Professionals") zijn ook in Europa
in opkomst. Het is de consequentie van
een andere demografische en sociale
structuur, van veranderende huwelijks
moraal en van een veranderende econo
mische structuur. De YUP's zijn een
voorhoede-verschijnsel, waarvan de in
vloed op cultuur, mode en economie niet
te onderschatten is. Hun voorkeur voor
de binnenstad is belangrijk, omdat zij in
staat zullen zijn het negatieve image van
de stad te doen ombuigen in positieve
zin. De media-wereld en de marketing-
circuits zijn dikwijls te vinden bij de
YUP's. De toenemende participatie van
vrouwen op de arbeidsmarkt kan de
trend nog versterken. Het gaat niet om
de meerderheid van de bevolking, maar
om een belangrijk deel van de spraak
makende gemeente. De meerderheid
van de bevolking is ófwel te arm voor de
ze leefstijl, ófwel heeft andere opvattin
gen maar of ze willen of niet: ze onder
gaan toch de invloed ervan, via de me
dia. Ook in Middletown zullen er veran
deringen optreden.
Hebben we hiervóór een beeld ge
schetst van de herontdekking van de fy
sieke voordelen en de fysieke aantrek
kingskracht van een rijk geschakeerde
binnenstad, er zijn ook hele negatieve
berichten mogelijk over de stedelijke
ontwikkeling. Die komen van twee kan
ten. Allereerst van de kant van arbeids
marktdeskundigen en ten tweede van
een aantal auteurs over technologische
ontwikkelingen. Ik zal hierna vooral in
gaan op de tweede soort.