Sta een fefcet gefp^eck/
Kort ende Waerachtigh verhael
gefjouDen tn Coiijnf-piateDen November,
16o6> tuffcljfn ccnige 3£icnacr£ Der <3crefo2mecröer
ftercbcn/ cnDeccmgc naeDcr-Dooper#
tyitt tónocïj bp geboegljt een Coppe ban een
gljefcljnft bp öe aaacöcr-Doopercn ober Defen Ijanöel
upt-gegetoen/ meteen ho?te benmttooo?*
Dingfjeöaecop.
£)oo? Fran^oys Bocls2$occU-berkooper/ tbonenDc bp
'td§taöt-&upss/mDetoitte©upf. 2111110x646,
eduwaert adriaensz booms, 1599-1625
59
voor het water en de scherprechter, we
weten het niet; maar de woorden gere
formeerd of Calvijn komt men in die eer
ste driekwart van de zestiende eeuw
practisch niet tegen. Wel wordt er reeds
onderscheid gemaakt tussen wederdo
pers en kettersen van de Lutherije of
Martinisten. Mennonieten, Melchiorie-
ten of anabaptisten waren in het begin
van die eeuw de gebruikelijke benamin
gen om de doperse ketters uit die eerste
wilde tijd aan te duiden. De tijd, van de
inquisitie-spionnen, het aanbrengen van
eikaars familieleden, van de wrede mar
telingen en het zegevierend getuigen op
de brandstapels. Vooral in het begin wa
ren het de herdopersen die ten slachtof-
fervielen. De gegevens uit het Crimineel
Register van Middelburg, het „ruig re-
gister" zijn tekenend. Het is pas later dat
meer en meer de leerlingen van Calvijn,
de gereformeerden worden genoemd.
Calvinisten en Mennonieten zijn dan ge
lijkelijk het slachtoffer van de Rooms-
Spaanse inquisitie.
En uit de historische bronnen van die tij
den blijkt hoe ver de wortels van de tra
ditionele twistgesprekken tussen Calvi
nisten en dopers reiken. Beiden vech
tend om volgelingen; beiden door over
heid en de kerk verguisd, vervolgd en
gedood.
In 1566 krijgt Jan Turck, de beruchte
stadhouder van Walcheren met zijn
dienders zes schellingen „over huerlie-
der dachgelden van dat hy andermael up
den 30 Septembris de predicatie van
denselven Valerius (een Mennoniet)
heeft gheweestverstoorentusschen der
Vere ende Armuyden op den dijck ende
te beletten de voorn, disputatie tusschen
de zelve ende een predicant vande calvi
nisten". Een voorbeeld dat met vele an
deren is aan te vullen. Maar wij zijn dan
in het jaar 1 566. Het jaar van de massale
volksopstand; wat eerder met de dood
werd bestraft, is nu nog slechts verbo
den. 1566, Het jaar van de beelden
storm, ook in Middelburg. En na een golf
van nieuwe vervolgingen na de komst
van Alva en nadat de gereformeerde reli
gie te Vlissingen in 1 572 voet aan wal
zette, zullen de doopsgezinden tenslot
te, verdreven door de roomsen en ver
volgd door de gereformeerden in aantal
en betekenis verminderen. Als in 1598
het eiland Noord-Beveland herboren
wordt, is met Cornelis Pietersz uit Eme-
lisse de lutherije practisch verdwenen, is
de Calvinistische leer de geprivileerde
leer geworden, is de Roomse macht ont
kracht en worden de dopers op het ei
land nog maar gedoogd. Zij worden ge
doogd als verdwaalden en slachtoffers
om hen door vurige gebeden, geleerde
theologische disputen en goede voor-
Rfim. iverf. i 8,
De toorn Godts ontdeckt hein van den Hemel over alle god-
loolheyt ende ongerechtigheyt der Menfchen die de waer-
heyt in ongerechtigheyt t'onderhonden
Dor
D RE C H Ti
