OVER BOEKEN
Nederland in kaarten. Verandering
van stad en land in vier eeuwen car
tografie, door prof. dr. M. W. Heslinga,
drs. A. P. de Klerk, drs. H. Schmal, drs. T.
Stol, drs. A. J. Thurkow. Zomer Keu-
ning, Ede/Antwerpen, 1985. Prijs
f 125,-.
Kaarten en cartografie mogen zich in
een bijzondere belangstelling verheu
gen. We hoeven maar enkele uitgaven te
noemen: Zeeland in oude kaarten,
Vlaanderen in oude kaarten, Holland in
kaart en prent enz. Het voor ons liggende
boek Nederland in kaarten verschilt van
deze voorgangers zoals blijkt uit de on
dertitel: Verandering van stad en land in
vier eeuwen cartografie. De auteurs
hebben hun sporen op dit terrein ver
diend.
Aan de hand van 50 fraai gekleurde ou
de en nieuwe kaarten en met behulp van
wat moderne wetenschappen als histo
rische cartografie en historische geo
grafie ons hebben geleerd, wordt een
overzicht gegeven van de wordingsge
schiedenis van het Nederlandse land
schap. De flaptekst vermeldt dat het niet
de bedoeling is geweest een compleet,
encyclopedisch overzicht te geven. „Het
zijn vijftig mijlpalen, gekozen uit vier
eeuwen geschiedenis en uit alle steden
van ons land, die samen, naar auteurs en
uitgever hopen, een verantwoord en sa
menhangend beeld geven van ons verle
den."
De man achter deze onderneming is de
heer A. Teunis te Middelburg, die jaren
lang zijn beste krachten aan de Encyclo
pedie van Zeeland heeft gegeven. Zelf
zegt hij van deze uitgave: „Om de ver
schillende facetten van de wordingsge
schiedenis (vervening, ontginning, in
poldering, drooglegging, wegennet,
vervoer, industrialisatie enz.) goed tot
hun recht te laten komen, is Nederland
opgedeeld in 50 „voorbeeldgebieden",
die voor elk facet typerend zijn. Een
voorbeeldgebied voor vervening geldt
dus mutatis mutandis voor de andere
gebieden. Wil men het volle profijt van
de kaarten trekken dan verdient het aan
beveling iedere „oude" kaart te leggen
naast een recente kaart uit een atlas of
een topografische kaart 1 25.000 of
1 50.000."
Chauvenistisch als wij zijn, hebben wij
eerst naar het deel Het landschap van de
Delta gekeken met de hoofdstukken:
Landwinst en landverlies in de Delta,
dorpen in Zeeland (bewoningsvormen),
ringen en lijnen (ontwikkeling Middel
burg), buitenplaatsen op Walcheren,
de haven van Vlissingen in de loop der
eeuwen, vesting en forten in Oost-
Zeeuws-Vlaanderen met als slot van dit
deel de ontwikkeling van het duingebied
in de Kop van Schouwen. Behalve het
hoofdstuk over de ontwikkeling van
Middelburg, geschreven door T. Stol,
zijn de andere capita van de hand van
A. P. de Klerk.
Het deed ons deugd in het hoofdstuk
over landaanwinning en landverlies de
zelfde afbeeldingen terug te vinden, die
wij gebruikten voor onze studie over de
ondergang en gedeeltelijke herwinning
van Noord-Beveland in de 1 6e en begin
1 7e eeuw, die eind 1 952 verscheen, een
maand voor de ramp van 1 953. In kleur
is thans op groot formaat de kaart van
Noord-Beveland van de Inderveldes van
1620, gekopieerd door de Hattingas,
gereproduceerd, waarop de pas bedijkte
polders Oud- en Nieuw-Noordbeveland
worden weergegeven. Het hoofdstuk
over de landaanwinning eindigt met de
vorming van het Veerse Meer 1960-
1961 door de Zandkreek- en Veerse
dam. Hetzelfde procédé is toegepast
voor de landaanwinning (en verlies)
langs de Groningse kust met een fraaie
kaart van de provincie Groningen en een
gedeelte van Drente met de veengebie
den. Het Boertangefort vindt men in
„een groote moraszige heyde".
Het eerste deel behandelt het Holland-
Utrechtse polderlandschap, op dezelfde
wijze als het hierboven genoemde twee
de deel over het landschap van de Delta.
Dan volgen het landschap van Noord-
Nederland, het rivierenlandschap en het
landschap in Hoog-Nederland. Besloten
wordt met het Zuidlimburgse heuvel
land met als 50e hoofdstuk de mijn
bouw. Het belangrijke van deze concep
tie is dat de geschiedenis al kijkend en
lezend wordt geconsumeerd met vaak
het gevoel door het platteland en steden
te wandelen óf zoals prof. Koeman in het
woord vooraf zegt: „Voor de eerste keer
„wandelen we door Nederland" (zou
Craandijk zeggen) met deskundigen uit
verschillende sectoren van de histori
sche geografie als gids, de wandelaars
voorzien van even doelmatige als fraaie
kaarten, toegelicht door een historisch-
cartografe."
Kaarten zijn fascinerend en worden
graag als wandversiering gekocht. Om
deze reden vinden de atlassen met hi
storische kaarten grif hun weg omdat
men op de hoogte wil zijn van hetgeen
aan de wand prijkt. Met „Nederland in
kaarten" worden we niet alleen binnen
geleid in de wondere wereld van de car
tografie maar evenzeer in de ontwikke
ling van stad en land. Vandaar een ge
lukwens voor deze onderneming met als
volgend project een Amsterdam-boek
volgens dezelfde principes.
M.P.d.B.
