de overgang van axel, een herwaardering van de gebeurtenissen tussen 1565 en 1590 165
verovering, al waren geruchten daarvan
niet van de lucht.
Maatregelen ten behoeve van het ge
teisterde gebied komen tergend lang
zaam op gang. Er werd een eerste begin
gemaakt met de instelling van burger
wachten, die voornamelijk op de zeedij
ken opereerden, maar die vaak een niet
meer dan waarschuwende functie kon
den vervullen. Hun gevechtswaarde als
zodanig en hun strategisch inzicht bij
kritieke situaties liet veel te wensen
over. De graaf van Roeulx, goeverneur
van Vlaanderen en Artois, legt wat sol
daten in garnizoen te Hulst, bij Assenede
en van tijd tot tijd ook te Axel. Hun aan
wezigheid werkte zeker preventief,
maar zij vormden wel een zware belas
ting voor de plaatselijke bevolking.
In de loop van 1 573 nemen de acties van
de Watergeuzen nabij Axel wat af. Deels
te danken aan de voorzorgsmaatrege
len, maar met name door het feit dat de
Geuzen zich vooral concentreerden op
Antwerpen. Men zou zich ook kunnen
afvragen wat er voor de Watergeuzen
dan nog wel te halen was in het Axelse,
na een spoor van vernieling en verderf te
hebben achtergelaten?
Wel nu. Axel zelf. Op 26 juli 1 574 komt
de verrassingsaanval op het stadje, dat
op dat moment alleen maar beschermd
werd door de burgerwacht, die zich tot
tweemaal toe liet verleiden zijn bolwerk
te verlaten om een geuzenbende te ach
tervolgen. De derde maal kwamen de
Geuzen met een overmacht terug en sta
ken Axel in brand. Slechts een dertigtal
huizen bleef overeind staan.
Om voor goed een eind te maken aan
Axel en Terneuzen als zwakke schakels
in de verdedigingslinie, werd in 1 575 bij
Terneuzen met de bouw van een groot
bolwerk begonnen. Plannen daartoe wa
ren er al in 1 572 geweest, maar de bouw
was toen niet doorgegaan. Na de brand
van Axel namen de Geuzeninvallen
voorgoed af en de wat kleinschaliger ac
ties mislukten.
De verantwoordelijkheid die Axel sedert
1 572 had gekregen voor het omliggen
de gebied was zwaar en deed de stad na
de brand van 1 574 praktisch de das om.
Axel zelf, Terneuzen, Triniteyt, vele kost
bare pachthoeven en de oogsten ver
woest, de zorg voor de zeedijken min of
meer verwaarloosd, de locale overheids
kassen totaal leeg, een aanmerkelijk
deel van de bevolking weggevallen, het
zij omgekomen en/of gevlucht, de han
del verlopen. De periode 1572-1576
was er voor Axel een geweest, waarin zij
ervaren had wat het betekend had fron-
tiergebied te zijn in oorlogstijd. Axel
had in de hoek gezeten waar de klappen
vielen, klappen die wel hard, zelfs zeer
hard waren aangekomen, maar niet do
delijk waren geweest. De tijd, die nodig
was om de wonden te helen kwam in
1 576, maar helaas voor Axel en omstre
ken was de recuperatietijd van korte
duur, té korte duur.
3.3. Axel na de Pacificatie van Gent
tot de reconciliatie in 1583.
Toen op 8 november 1 576 de Pacificatie
van Gent werd gesloten tussen de twee
tegen Spanje in opstand-zijnde gewes
ten en de overige aan Spanje trouw ge
bleven gewesten, werd deze gebeurte
nis na de woelingen der Watergeuzen en
de Spaanse Furie te Antwerpen alom be
groet met veel enthousiasme en feeste
lijkheden. Veel mensen waren hoopvol
gestemd, émigré's keerden terug, maar
ingewijden wisten hoe broos de Pacifi
catie wel was, niet in de laatste plaats
Oranje, wiens rol te Gent van fundamen
teel belang was geweest.
Hoewel Axel aanvankelijk met enig
angst en beven de troepen van Oranje
begin november 1 576 via het fort Ter
neuzen naar Sas van Gent had zien trek
ken, zal de stad ongetwijfeld opgelucht
adem hebben gehaald bij het vernemen
van het resultaat van Oranjes besprekin
gen te Gent. De Pacificatie bracht niet
alleen een pacificering van de protestan
ten en katholieken met zich mee, maar
ook het vertrek van vreemde troepen. Dit
hield voor Axel en omstreken in: ophou
den van de geuzenacties en vertrek van
de Spaanse soldaten in garnizoen lig
gend bij Terneuzen en o.m. te Hulst. Stad
en ambacht konden aan de wederop
bouw beginnen en de zorg voor de zee
dijken weer met voortvarendheid ter
hand worden genomen om ondermeer
achterstallig onderhoud weg te werken.
De Pacificatie van Gent bracht niet dat
gene wat alom gehoopt werd. Zo kwam
er te Gent in navolging van Brussel -
een calvinistische wisseling van de
macht. Om beurten oefende ofwel Riho-
ve, een gematigd Orangist, ofwel Hem-
byze, een calvinistisch extremist, de
macht uit in de Vlaamse hoofdstad. Dit
alles greep plaats in 1 577").
De Gentse calvinisten kregen steeds
meer invloed op het gebeuren binnen
het Gentse kwartier en Vlaanderen als
Allegorische voorstelling van de Pacificatie van Gent (1 576): de Vredesboom.
