de overgang van axel, een herwaardering van de gebeurtenissen tussen 1565 en 1590 167
menten te Gent, die deze katholieke
prins zoveel mogelijk poogden te nege
ren.
Eind 1 582 trok Anjou met zijn troepen
macht door Noord-Vlaanderen richting
Antwerpen. Alle localiteiten moesten de
soldaten voorzien van levensmiddelen
en wagens, ook Axel en naburen. Dit
wekte alom nogal wat irritatie, de span
ning begon zichtbaar op te lopen en be
reikte op 17 januari 1583 een hoogte
punt, toen Franse soldaten o.l.v. Anjou
een aanslag op Antwerpen pleegden.
Paniek alom, alle stadjes sloten hun
poorten en wachtten af. In Hulst gingen
de geruchten dat er wel 1 500 doden wa
ren gevallen en 100 Franse edellieden
gevangen genomen9). De onzekerheid
steeg ten top, toen Engelse en Schotse
troepen in het Land van Waas versche
nen. Axel en Hulst lieten noch de ene,
noch de andere binnen. Gent beschreef
de houding van de twee stadjes als
volgt:
het is wonder ende quaiic om geloo-
ven hoe deze twee piaetsen moeten
gedient worden ende principa/ic jn
deze tyt,0).
Het Franse gevaar wordt langzaam maar
zeker bezworen en de Schotse en Engel
se troepenmacht neemt de plaats in van
Anjou's soldaten. Zowel Axel als Hulst
doen alle moeite om van leveranties en
logies van de nieuwe troepenmacht ver
schoond te blijven, maar dat lukt nauwe
lijks. In opdracht van Gent, probeert Ser-
vaes van Steelandt een en ander in voor
iedere localiteit zo acceptabel mogelijke
banen te leiden. Maar Van Steelandt's
inspanningen werden hem niet in dank
afgenomen, want Axel liet weten:
dat den voornomden Bail Hu van Waes
ons met zu/cke gheese/en nyet en be
hoorde te castyen
Tijdens de eerste helft van het jaar 1 583
begon Gent zich te isoleren van de Ge
neraliteit, c.q. Unie van Utrecht; oorzaak
was uiteraard Oranje's echèc met het
Franse „secours" o.l.v. Anjou geweest.
De Gentenaren onderhielden op bepaal
de momenten zelfs geen corresponden
tie meer met de Generaliteit en trokken
in de loop van dat jaar enkele bevoegd
heden van de centrale regering aan zich.
Aandrang van de Generaliteit op mede
werking van Gent, stuitte steeds op een
bot refuus van deze. Als we de situatie
van 1 583 vergelijken met die van 1 578/
79 dan treffen we in Vlaanderen een
even verwarrende situatie aan, maar nu
initieerde en controleerde Gent niet
meer de verwarring, maar holde syste
matisch achter de gebeurtenissen aan.
Rebellie in het gebied tussen Gent en
Antwerpen met de Fransen, oprukkende
Spanjaarden o.l.v. Parma vanuit het zui
den, isolement van de Generaliteit, kort
om: Gent had de controle over de situa
tie duidelijk verloren.
In de loop van oktober 1 583 was het zo
ver. Parma trok richting noorden. Na de
verovering van Zuid-Vlaanderen en de
voornaamste kuststeden, begon hij nu
met het isoleren van leper, Brugge en
Gent, door hen eerst van het noorden af
te snijden, dus van eventuele hulp vanuit
Zeeland en Holland. In zijn rondschrijven
van 1 7 oktober aan de diverse localitei
ten waarschuwde de Gentse magistraat
voor het dreigende Spaanse gevaar12).
De 18e schreef Hembyze aan Axel en
Hulst dat bijzondere achtzaamheid bij
Sas van Gent geboden was en dat beide
stadjes nauw contact met Servaes van
Steelandt moesten onderhouden. Sas,
dat de vrije vaart op het kanaal naar Gent
controleerde, moest behouden worden
voor de vrije scheepvaart op Zeeland.
Bovendien moest de komst van Parma's
soldaten naar het Land van Waas voor
komen worden. Volgens Gent was Par
ma er namelijk op uit:
omme de landen ende steden te be-
rooven van huerlieder vrijheden ende
privilegiën ende wedere op te richten
Alexander Farnese, hertog van Parma, die kans zag
het hele zuiden weer onder gezag van Philips II te
brengen.
die strickeiicke tyrannien ende ver-
volghinge over de conscientien jnt
stuck der reiigie ende vernielynghe
van iijf, goedt, vrauwen ende kinde
ren l3).
Kort daarna ontstaat er ook een breuk
tussen Gent en Servaes van Steelandt.
Deze komt goed tot uiting in een brief
van de laatste van de 27e oktober, waar
in hij kwade aantijgingen tegen zijn per
soon poogt te weerleggen; het gerucht
dat wy jeghens den Prince van Orangien
willen steken wijst hij resoluut van de
hand. Tenslotte brengt hij nog eens na
drukkelijk onder de aandacht wat het
betekenen zal als Parma zijn dreiging tot
brandschatten van het gebied uitvoert.
Ter afsluiting deelt hij mee dat er vanuit
Axel en Hulst reeds afgevaardigden naar
Parma zijn geweest voor overleg, zelfs
de broer van Rihove was erbij
aanwezig
Een dag later, op de 28e, zijn evenwel de
kaarten geschud, want de bevelhebber
te Dendermonde liet aan de Gentse ma
gistraat weten, dat de Spanjaarden de
Sasse vaart overgestoken waren, pour la
Trahison du Bailly de Waes et aultres.
en merkte nog op: Messrs. c'est ung
grand pit ié qu'une sy honnorable teste
que Gandt sera ruyné a l'appetit de cincq
a six messchansI5).
Op 1 november werd officieel het recon
ciliatie-verdrag met Parma gesloten en
ondertekend door: Axel met het am
bacht, Hulsterambacht, het Land van
Saeftinghe, St. Jansteen en het Land van
Beveren en Waas. Parma bevestigde alle
bestaande privilegiën van de localiteiten
in questie, vergde van hen een maande
lijks te betalen militaire bijdrage, liet de
protestanten de tijd van drie maanden
om te vertrekken en bracht zodoende de
streek van het noordoostelijke deel van
Vlaanderen weer onder de gehoorzaam
heid van Philips II. Parma's uitgangspo
sitie was werkelijk florissant te noemen.
Hij had Gent van het noorden en van
Antwerpen geïsoleerd, had vanuit het
Land van Beveren en Waas een goede
stelling om Antwerpen aan te vatten en
beheerste een groot deel van de linker
Honte-oever. Intussen was de politiek-
religieuze wind in Axel weer uit een an
dere richting gaan waaien.
Ik kom nog even terug op het „verraad"
van Servaes van Steelandt. De oudere li
teratuur spreekt regelrecht van verrraad.
