de overgang van axel, een herwaardering van de gebeurtenissen tussen 1565 en 1590 169
huurlingen - bij Othene te groot ge
weest om nogmaals de sluis te stoppen.
Ook een poging van Axel om in augustus
de sluis te dichten mislukte. Hiermee
werd het noordelijke deel van Axelam
bacht aan het zeewater van de Honte
prijsgegeven. Ook de Willemskercke-
polder was blijkbaar onder water ge
raakt. Al eerder was de Westvaart afge
damd, dus alle verbindingen tussen Axel
en Terneuzen, behalve die over zee bij
hoog water waren anno 1584 verbro
ken. Terneuzen was nu praktisch een ei
land geworden.
De plannen tot het doorsteken nabij
Buucxgate - ten zuidwesten van Axel in
de landdijk - kregen eind juli/begin au
gustus definitieve gestalte. Men hoopte
maar, dat het zeewater direct zijn cours
zou nemen naar Gent. Evenwel ging de
hele maand augustus verloren met on
derling overleg tussen Zeeland, Holland,
Brabant en Caulier te Terneuzen. Pas
eind september kwamen de benodigd
heden uit Holland. Op 19 september
spraken de Gecommitteerde Raden van
Zeeland Gent nog moed in vol te hou
den, want hulp kwam eraan en met
Frankrijk waren opnieuw onderhande
lingen geopend. Deze bemoediging
kwam evenwel te laat, want twee dagen
eerder had Gent zich met Spanje ver
zoend. Het doorsteken nabij Buucxgate
was hierdoor overbodig geworden, het
draaiboek verdween in een lade van het
bureau van Gecommitteerde Raden van
Zeeland, maar zou daar niet lang blijven
liggen, want in de late zomer van 1 586
werd het eruit gehaald en in alle stilte
uitgevoerd. Het doorsteken werd geëf
fectueerd na de verovering van Axel. Nu
werd de inundatie niet uitgevoerd om
vrij baan naar Gentte maken, maar sim
pelweg om Axel van het Land van Waas
af te snijden en om een steunpunt te
hebben voor brandschatting van het
Vlaamse achterland. De verovering van
Axel kwam als verrassing, blijkbaar lag
ook daar het draaiboek al klaar. De aflei
dingsmanoeuvre bij Bergen op Zoom
maakte de aktie tot een volledig succes.
Laat ons nu even stilstaan bij de vraag:
hoe het draaiboek van de verovering van
Axel zich heeft afgespeeld en of men
dit van Spaanse zijde had kunnen voor
komen?
Half juli 1 586 begaven Maurits en Sid
ney zich met 3000 man voet- en paarde-
volk naar Vlaanderen om aldaar de posi
tie van Zeeland en de Generaliteit te ver
stevigen. Men had namelijk reeds te
Sluis, Ostende en Terneuzen steunpun
ten. Het gezelschap landde nabij Ter
neuzen en in de vroege ochtenduren van
de 1 6e op de 17e juli trok Piron alvast
vooruit om de poorten te openen. Axel
werd toen verdedigd door wat Duitse
soldaten o.l.v. overste Schoonauw, die
daar al geruime tijd in garnizoen lagen.
Nadat in stilte de poorten geopend wa
ren, konden de uit richting Terneuzen ar
riverende Staatse troepen zo Axel bin
nenmarcheren.
De overrompeling was compleet.
Schoonauw werd krijgsgevangen geno
men, wilde wel overlopen naar Maurits,
maar deze had de diensten van zulk een
onachtzaam overste niet nodig. Snel er
na werden de dijken doorgestoken.
Spaanse hulp om Axel nog te redden
kwam te laat.
Had men in Axel de overrompeling er
gens op een goede dag niet zien aanko
men? Was Axel niet voldoende verde
digd? Het antwoord op beide vragen
moet zijn: min of meer wel. Op 5 juni
schreef een commissaris vanuit Axel aan
de Gentse magistraat, dat de toestand
erbarmelijk was, men had nog maar vol
doende voedsel voor 14 dagen en nu
reeds stonden de garnizoenssoldaten op
een minimumrantsoen17). Op 10 juli
werd vanuit Sas van Gent de angst uit
gesproken voor vijandelijke aanvallen
tijdens het oogsten <8). Uit een schrijven
van17juli-de dag van de inname zelf -
van Guillaume de Warenghem aan de
Gentse magistraat blijkt in feite al dat
men een door Staatse zijde veroverd
Axel al had zien aankomen; de vraag
rees of het bij deze verovering zou blij
ven l9).
Begin augustus maakt Servaes van
Steelandt al een begroting van de kosten
van een eventuele herovering van Axel.
Zijns inziens zouden er 300 trekpaarden,
500 a 600 dijkwerkers, 40.000 a
50.000 pond, allerlei werktuigen en le
vensmiddelen nodig zijn naast een mili
taire macht om met enig succes een po
ging tot heroveren te doen, maar dat
moest dan wel snel gebeuren. En juist dit
was het zwakke punt, want op 1 9 augus
tus moest over dit alles nog eerst met
Parma overleg plaats vinden. Eind au
gustus was nog niets geschied20).
4. DE GEVOLGEN VAN DE VEROVE
RING VAN AXEL OP KORTE EN
MIDDELLANGE TERMIJN2')
De directe gevolgen van de verovering
van Axel in 1 586 waren zowel voor de
stad als voor het ambacht in de breedste
zin funest te noemen. In bestuurlijk op
zicht ontstond er nu een vrij unieke si
tuatie: er vormden zich twee besturen.
Na enige tijd werd te Axel zelf het be
stuur waargenomen door enkele ge
committeerden vanwege de provinciale
Staten te Middelburg. Op 31 januari
1 587 legden daartoe in handen van het
Zeeuwse bestuur de drie volgende per
sonen de eed af: Lucas Mayaert, Lucas
de Meulenaere en Christophe de la Be-
que. Deze situatie duurde voort tot 1 588
toen Axel en Terneuzen voor de tweede
maal onder één bestuur werden ge
voegd, dat aangesteld werd door, en
ressorteerde onder de Gecommitteerde
Raden van Zeeland, vandaar de naam
Committimus, in 1590 werd Biervliet
hier aan toegevoegd. Ook het fort Lief-
kenshoek viel onder de jurisdictie van
het Committimus.
Het Axelse bestuur in ballingschap be
hield de jurisdictie over het niet geïnun
deerde gebied rondom Zuiddorpe. Uit
veiligheidsoverwegingen nam dit be
stuur zijn residentie te Gent.
Uiteraard werden in het Committimus
voornamelijk protestantse bestuurders
aangesteld, terwijl het bestuur in bal
lingschap uit katholieken bleef bestaan.
Met de verovering van Axel werd de pro
testantse religie opnieuw ingevoerd.
Met de wederinvoering daarvan ver
schenen ook weer de predikanten en
schoolmeesters op het toneel. Het ka
tholicisme verdween. Ook de abdijen en
andere godshuizen verdwenen prak
tisch volledig. Ter Haghen vormt in deze
een goed voorbeeld. De ontbinding van
het goederenbezit, een proces, reeds in
1578 begonnen, werd tijdens de jaren
van de inundaties voltooid. In 1 584 wa
ren er nog maar 25 voornamelijk oude
nonnetjes en 32 gemeten land binnen de
muren overgebleven. Het kloostercom
plex werd door omwonenden systema
tisch ontmanteld. Sedert 1578 waren
vele nonnen weggetrokken en vanaf
1584 had de abdis haar residentie te
Gent genomen22). Door de inundaties
verloren de abdijen van Boudelo, Doorn-