de overgang van axel, een herwaardering van de gebeurtenissen tussen 1565 en 1590 169 huurlingen - bij Othene te groot ge weest om nogmaals de sluis te stoppen. Ook een poging van Axel om in augustus de sluis te dichten mislukte. Hiermee werd het noordelijke deel van Axelam bacht aan het zeewater van de Honte prijsgegeven. Ook de Willemskercke- polder was blijkbaar onder water ge raakt. Al eerder was de Westvaart afge damd, dus alle verbindingen tussen Axel en Terneuzen, behalve die over zee bij hoog water waren anno 1584 verbro ken. Terneuzen was nu praktisch een ei land geworden. De plannen tot het doorsteken nabij Buucxgate - ten zuidwesten van Axel in de landdijk - kregen eind juli/begin au gustus definitieve gestalte. Men hoopte maar, dat het zeewater direct zijn cours zou nemen naar Gent. Evenwel ging de hele maand augustus verloren met on derling overleg tussen Zeeland, Holland, Brabant en Caulier te Terneuzen. Pas eind september kwamen de benodigd heden uit Holland. Op 19 september spraken de Gecommitteerde Raden van Zeeland Gent nog moed in vol te hou den, want hulp kwam eraan en met Frankrijk waren opnieuw onderhande lingen geopend. Deze bemoediging kwam evenwel te laat, want twee dagen eerder had Gent zich met Spanje ver zoend. Het doorsteken nabij Buucxgate was hierdoor overbodig geworden, het draaiboek verdween in een lade van het bureau van Gecommitteerde Raden van Zeeland, maar zou daar niet lang blijven liggen, want in de late zomer van 1 586 werd het eruit gehaald en in alle stilte uitgevoerd. Het doorsteken werd geëf fectueerd na de verovering van Axel. Nu werd de inundatie niet uitgevoerd om vrij baan naar Gentte maken, maar sim pelweg om Axel van het Land van Waas af te snijden en om een steunpunt te hebben voor brandschatting van het Vlaamse achterland. De verovering van Axel kwam als verrassing, blijkbaar lag ook daar het draaiboek al klaar. De aflei dingsmanoeuvre bij Bergen op Zoom maakte de aktie tot een volledig succes. Laat ons nu even stilstaan bij de vraag: hoe het draaiboek van de verovering van Axel zich heeft afgespeeld en of men dit van Spaanse zijde had kunnen voor komen? Half juli 1 586 begaven Maurits en Sid ney zich met 3000 man voet- en paarde- volk naar Vlaanderen om aldaar de posi tie van Zeeland en de Generaliteit te ver stevigen. Men had namelijk reeds te Sluis, Ostende en Terneuzen steunpun ten. Het gezelschap landde nabij Ter neuzen en in de vroege ochtenduren van de 1 6e op de 17e juli trok Piron alvast vooruit om de poorten te openen. Axel werd toen verdedigd door wat Duitse soldaten o.l.v. overste Schoonauw, die daar al geruime tijd in garnizoen lagen. Nadat in stilte de poorten geopend wa ren, konden de uit richting Terneuzen ar riverende Staatse troepen zo Axel bin nenmarcheren. De overrompeling was compleet. Schoonauw werd krijgsgevangen geno men, wilde wel overlopen naar Maurits, maar deze had de diensten van zulk een onachtzaam overste niet nodig. Snel er na werden de dijken doorgestoken. Spaanse hulp om Axel nog te redden kwam te laat. Had men in Axel de overrompeling er gens op een goede dag niet zien aanko men? Was Axel niet voldoende verde digd? Het antwoord op beide vragen moet zijn: min of meer wel. Op 5 juni schreef een commissaris vanuit Axel aan de Gentse magistraat, dat de toestand erbarmelijk was, men had nog maar vol doende voedsel voor 14 dagen en nu reeds stonden de garnizoenssoldaten op een minimumrantsoen17). Op 10 juli werd vanuit Sas van Gent de angst uit gesproken voor vijandelijke aanvallen tijdens het oogsten <8). Uit een schrijven van17juli-de dag van de inname zelf - van Guillaume de Warenghem aan de Gentse magistraat blijkt in feite al dat men een door Staatse zijde veroverd Axel al had zien aankomen; de vraag rees of het bij deze verovering zou blij ven l9). Begin augustus maakt Servaes van Steelandt al een begroting van de kosten van een eventuele herovering van Axel. Zijns inziens zouden er 300 trekpaarden, 500 a 600 dijkwerkers, 40.000 a 50.000 pond, allerlei werktuigen en le vensmiddelen nodig zijn naast een mili taire macht om met enig succes een po ging tot heroveren te doen, maar dat moest dan wel snel gebeuren. En juist dit was het zwakke punt, want op 1 9 augus tus moest over dit alles nog eerst met Parma overleg plaats vinden. Eind au gustus was nog niets geschied20). 4. DE GEVOLGEN VAN DE VEROVE RING VAN AXEL OP KORTE EN MIDDELLANGE TERMIJN2') De directe gevolgen van de verovering van Axel in 1 586 waren zowel voor de stad als voor het ambacht in de breedste zin funest te noemen. In bestuurlijk op zicht ontstond er nu een vrij unieke si tuatie: er vormden zich twee besturen. Na enige tijd werd te Axel zelf het be stuur waargenomen door enkele ge committeerden vanwege de provinciale Staten te Middelburg. Op 31 januari 1 587 legden daartoe in handen van het Zeeuwse bestuur de drie volgende per sonen de eed af: Lucas Mayaert, Lucas de Meulenaere en Christophe de la Be- que. Deze situatie duurde voort tot 1 588 toen Axel en Terneuzen voor de tweede maal onder één bestuur werden ge voegd, dat aangesteld werd door, en ressorteerde onder de Gecommitteerde Raden van Zeeland, vandaar de naam Committimus, in 1590 werd Biervliet hier aan toegevoegd. Ook het fort Lief- kenshoek viel onder de jurisdictie van het Committimus. Het Axelse bestuur in ballingschap be hield de jurisdictie over het niet geïnun deerde gebied rondom Zuiddorpe. Uit veiligheidsoverwegingen nam dit be stuur zijn residentie te Gent. Uiteraard werden in het Committimus voornamelijk protestantse bestuurders aangesteld, terwijl het bestuur in bal lingschap uit katholieken bleef bestaan. Met de verovering van Axel werd de pro testantse religie opnieuw ingevoerd. Met de wederinvoering daarvan ver schenen ook weer de predikanten en schoolmeesters op het toneel. Het ka tholicisme verdween. Ook de abdijen en andere godshuizen verdwenen prak tisch volledig. Ter Haghen vormt in deze een goed voorbeeld. De ontbinding van het goederenbezit, een proces, reeds in 1578 begonnen, werd tijdens de jaren van de inundaties voltooid. In 1 584 wa ren er nog maar 25 voornamelijk oude nonnetjes en 32 gemeten land binnen de muren overgebleven. Het kloostercom plex werd door omwonenden systema tisch ontmanteld. Sedert 1578 waren vele nonnen weggetrokken en vanaf 1584 had de abdis haar residentie te Gent genomen22). Door de inundaties verloren de abdijen van Boudelo, Doorn-

Tijdschriftenbank Zeeland

Zeeuws Tijdschrift | 1986 | | pagina 15