DE OVERGANG VAN AXEL, EEN HERWAARDERING VAN DE GEBEURTENISSEN TUSSEN 1565 EN 1590 Drs. A. M. J. de Kraker 1. Inleiding Dit jaar is het 400 jaar geleden, dat Axel door Staatse troepen werd veroverd en definitief tot de Noordelijke Nederlan den - de latere Republiek derZeven Ver enigde Nederlanden - ging behoren. Om dit heugelijke feit te herdenken heb ik op uitnodiging van het Axelse ge meentebestuur op 3 juli j.l. een lezing gehouden, waarvan dit artikel een be werking is. Reeds bij eerdere gelegenheden werden er feestredes gehouden en/of zagen pu blicaties over 1 586 het licht, waaronder die van ds. Ratel in 1686, ds. Scharp in 1786 en P. Dieleman in 1936'). Hun verhaal benadrukte sterk de religieuze- en militaire kant van het gebeuren. Die leman betrok in zijn jubileumrede ook nog enigszins bestuurlijke aspecten, maar J. J. Wesseling inzijn Geschiedenis van Axe/(1966) vervalt praktisch weer volledig in de politiek-religieus-militaire traditie. Aan het eind kom ik hier nog op terug. Anno 1 986 wil ik de accenten leggen op de mijns inziens vergeten, met opzet verzwegen ofwel de aan de latere tijdge noten onbekend gebleven facetten van de periode 1 565 tot 1 590. Dit verklaart tevens de titel van onderhavig artikel: DE OVERGANG VAN AXEL, EEN HER WAARDERING VAN DE GEBEURTENIS SEN TUSSEN 1 565 EN 1 590. Sterk ge baseerd op de bronnen die de tijdgenoot uit die periode ons nagelaten heeft, vnl. diplomatieke correspondenties, zowel van Spaanse- als van Staatse zijde, haast ik mij wel daarbij op te merken, dat ik geen aanspraak maak op volledigheid. Eerst schets ik een beeld van het Axel anno 1 565, het historisch-geografische kader, de sociaal-economische verhou dingen en het bestuur tot ca. 1 572. Ver volgens passeren de gebeurtenissen vanaf 1572 spelend de revue, waarbij stil gestaan wordt bij: de acties van de Watergeuzen in en nabij Axel, de calvi nistische machtsovername, de reconci liatie in 1 583, de militaire inundaties en tenslotte bij de overgang zelf. Na deze „histoire événementielle", maken we de balans op van de gevolgen van de over gang na 1 586 en tenslotte confronteren we onze bevindingen met de meningen van de hierboven genoemde personen. 2. AXEL AAN DE VOORAVOND VAN EEN BEWOGEN TIJD?) 2.1. Het historisch-geografische ka der. Axel is niet los te denken van zijn omge ving: het Axelambacht. Sedert 1565 is de stad in administratief- en juridisch opzicht met het ambacht één geworden. Het Axelambacht kunnen we geogra fisch in tweeën verdelen. In het westen en noorden het kleiige poldergebied met zijn vele broze zeedijken, waar een kon- stant gevecht wordt geleverd met het opdringende zeewater van Braakman en Honte. In het zuiden en zuidoosten tref fen we het verveende of gemoerde ge deelte van het ambacht aan. In dit ge bied werd door de turfwinning het grondniveau gestadig verlaagd. Hierin lagen midden zestiende eeuw al vele uit- gemoerde gronden, die men woestinen noemde. Dit geografische kader in het noorden begrensd door de Honte, in het westen door de Braakman, liep in het noordwe sten verder in het poldergebied bij Ter- neuzen: het „Quartier van Neusen", ter wijl in het oosten het polder- annex moergebied aansloot bij de polder- en moerasgebieden van Hulsterambacht. In het zuiden ging het moer- of veenge bied over in de wat hoger gelegen gron den van Wachtebeke, Moerbeke en Ste- kene. Het Axelambacht werd nog door kruist door een vaart die in Terneuzen begon en via Axel naar Overslag liep. Deze Westvaart, die tussen Axel en Overslag Oostvaart werd genoemd, stel de weinig meer voor dan wat wij zouden noemen een moddersloot. 2.2. Het economische-en sociale ka der. De stad Axel vormde met het omringen de polder- en moergebied een economi sche eenheid. Landbouw- en veeteelt- produkten werden op de Axelse week en jaarmarkten aangevoerd, verhan deld, en deels geconsumeerd. Ander zijds leverden de ambachtslieden van de stad het omringend gebied de belang rijkste benodigdheden en fungeerde Axel ook als dienstencentrum. Axel als stad van de zoutziederij en zout handelaren was midden zestiende eeuw goeddeels historie. De stad had toen Zeer gechargeerde voorstelling van de aanval op Axel in 1 586. Links te paard Son Ex.ce Maurits, rechts Milord Sidney.

Tijdschriftenbank Zeeland

Zeeuws Tijdschrift | 1986 | | pagina 7