„dit gaat de arp alle boerenstemmen kosten
221
Gemeente
Provinciale Staten
1939
Provinciale Staten
1946
Tweede Kamer
1946
ARP
CHU
SGP
ARP
CHU
SGP
ARP
CHU
SGP
Aagtekerke
21,3
18,9
50,0
14,6
23,1
57,3
14,6
22,0
56,6
Arnemuiden
25,3
25,9
25,5
21,9
24,0
33,0
21,6
14,3
35,5
Biggekerke
46,0
32,0
15,4
36,7
32,8
18,3
36,3
29,5
1 5,4
Domburg
14,5
19,3
14,8
13,8
22,4
17,3
14,3
14,3
16,5
Grijpskerke
52,5
23,8
11,4
61,2
25,9
8,9
60,5
23,1
7,8
Koudekerke
31,6
29,8
10,5
34,5
34,5
6,8
37,4
30,9
5,9
Meliskerke
21,0
6,1
48,2
33,2
11,7
54,4
35,2
8,6
51,5
Middelburg
20,4
15,8
4,3
19,8
16,3
5,6
21,6
14,3
5,3
Nieuwland
17,8
39,0
12,1
18,0
37,6
13,3
18,4
33,5
14,7
Oostkapelle
35,0
31,9
15,6
36,2
28,7
18,0
34,9
23,1
18,4
Serooskerke
62,4
27,8
6,3
59,2
29,1
8,7
60,8
26,7
8,3
Souburg
22,0
31,5
2,6
23,1
25,8
3,0
22,3
23,9
2,7
Ritthem
22,0
66,5
6,6
15,4
60,1
0,3
15,6
56,3
3,0
Sint-Laurens
40,3
31,0
12,3
39,4
31,0
12,3
42,7
28,3
10,6
Veere
31,7
18,5
12,5
30,6
23,9
11,0
33,8
20,3
8,4
Vlissingen
18,1
14,6
1,8
13,8
13,6
1,9
14,2
12,5
1,9
Westkapelle
7,9
21,4
17,9
1 1,7
22,4
22,9
15,0
18,8
17,2
Zoutelande
24,2
37,4
22,6
18,9
43,7
27,1
22,7
41,9
23,0
Vrouwenpolder
62,2
26,1
5,0
65,1
22,3
6,5
65,4
21,2
6,3
Bron: Centraal Bureau voor de Statistiek, Middelburgsche Courant.
gekeerd. Van de bewoners van Sint-Lau-
rens verbleven er nog zo'n 140 elders,
meest in Middelburg24).
Walcheren bewesten het kanaal was im
mers nog maar vijf maanden droog en
Ritthem nog maar sinds maart. In dit
dorp was het aantal kiezers nog zo klein
(40% van het vooroorlogse aantal) dat
voor de gemeenteraad niet eens verkie
zingen plaatsvonden. Nieuwland en Ar-
nemuiden - drooggebleven - hadden
ieder zo'n 400 kiezers méér dan voor de
oorlog. Om deze reden moet met de ver
gelijking van deze stembusuitslagen
voorzichtig omgesprongen worden. Ook
Koudekerke kunnen we niet in onze uit
eenzettingen betrekken. De arbeiders
wijk 't Zand, de Breeweg, de Vlissingse-
weg (samen goed voor 1467 inwoners
in 1930) en een stuk buitengebied wa
ren in 1941 bij Middelburg gevoegd.
In de kieskring Middelburg was de groei
(de winst in verhouding tot het eerdere
stemmental) van de SGP in zeven plaat
sen hoger dan het Zeeuwse gemiddelde:
in Serooskerke, Vrouwenpolder, Mid
delburg, Arnemuiden, Oostkapelle,
Domburg en Sint-Laurens. Te Vrouwen
polder ging het echter maar om een
winst van acht stemmen. Te Arnemui
den waren er mogelijk veel SGP-stem-
mers onder de ter plaatse geëvacueer-
den25). Maar belangrijker was het feit
dat de Hervormde predikant er actief lid
was van de SGP terwijl de eerste plaats
op de SGP-lijst nu werd ingenomen door
een predikant van de Gereformeerde
Bonds-richting in de Hervormde Kerk.
Net als P. Zandt behoorde de meerder
heid van de Arnemuidenaren tot deze
richting26).
Waar in ieder geval de evacuées een rol
speelden in de uitslag voor de SGP, was
Middelburg. Het herbergde nog steeds
vele plattelanders, onder wie zich altijd
meer SGP-stemmers bevonden hadden.
In de kieskring Vlissingen was de groei
van de SGP voor de Staten hoger dan het
Zeeuwse gemiddelde in achtereenvol
gens Westkapelle, Zoutelande, Bigge-
kerke en Meliskerke. Verlies leed de SGP
op Walcheren behalve in Ritthem en
Koudekerke, alleen te Veere en Grijps-
kerke.
Het probleem van de bevolkingsver
schuivingen valt weg als we de Staten
verkiezingen van 30 mei 1 946 vergelij
ken met de Kamerverkiezingen van
1 7 mei. In zes Walcherse dorpen lagen
de resultaten van de SG P voor de Staten
meer dan 1,5% boven die voor de Ka
mer. Daar waren Westkapelle en Zoute
lande met 5,7% en 4,1 méér, maar
ook Biggekerke, Meliskerke, Veere en
Sint-Laurens. Een vluchtige blik wijst al
in de richting van de lijstaanvoerder:
Kodde uit Zoutelande. Ook de plaatsen
waar de Kamerverkiezingen beter waren
voor de SGP dan de Statenverkiezingen,
wijzen in die richting: het waren Arne
muiden, Ritthem en Nieuwland, waards.
Zandt dus een extra aantal stemmen trok
van „Bonders".
Als we nu de Staten- en Kameruitslagen
van de ARP bekijken, blijkt inderdaad
een verlies bij de Staten (ten opzichte
van de Kamer) van meer dan 2 voor te
komen in plaatsen waar de SGP winst
had: Meliskerke, Zoutelande, Westka
pelle, Veere en Sint-Laurens. Maar ook
in Arnemuiden, waar ook de ARP er bij
de Staten slechter afkwam. De SGP trok
ervoor de Kamer blijkbaar stemmen van
kiezers die voor de Staten op de CHU
stemden. In Biggekerke was het anders
om: sommige CH-kiezers voor de Twee
de Kamer stemden voor de Staten op
Kodde. De ARP haalde er bij beide ver
kiezingen een even hoog percentage. Te
Sint-Laurens zouden beide partijen bij
de Statenverkiezingen aan de SGP ver
loren kunnen hebben; het gaat dan ech
ter om vrij kleine aantallen.
Effect-Kodde
Als er bij de Statenverkiezingen dus een
effect was van de persoon van de lijst
trekker, dan was het een effect-Kodde.
Zijn directe tegenstander in de kieskring
Vlissingen, Arjaan Schout, kwam ook
niet van het platteland, maar was Vlis
singen Een negatief Meliefste-effect
kon alleen in de kieskring Middelburg
plaatsvinden en is hoogstens vast te
stellen in Veere en Sint-Laurens waar de
AR voorde Staten 3,2 %en 3,3 %minder
scoorde dan voor de Kamer. Daarbij gin
gen die stemmen in Veere het duidelijkst
naar de SGP, helemaal in het verlengde
van de trend van de jaren dertig. Het
aantal Veerenaren dat behoorde tot de
Gereformeerde Gemeenten was overi
gens ook gestegen. In Sint-Laurens was
het percentageverschil tussen Staten en
