„dit gaat de arp aile boerenstemmen kosten
223
was in 1946 dan nog vooral het beeld
dat de AR-leiding had van het beeld dat
de bevolking van Meliefste zou hebben!
Of is dat te ingewikkeld en gaat het al
leen maar om het beeld dat de Zeeuwse
AR-leiding van Meliefste had? Was de
kreet „die stemmen gaan naar Kodde"
alleen maar bedoeld om de „progressie
ve" Meliefste af te schrikken? De Staten-
kieskring wees na afloop van de verkie
zingen zelfs niet richting SGP, maar op
de CHU: „Vele oude Hervormde kiezers
stemden reeds AR, vele jongere stem
den nu CH om de aanslag van vele Her
vormde predikanten op kerk en partij af
te weren." Direct daarop volgt dan de
zinsnede: „niet alle candidaten die op
nummer 1 stonden, voldeden als lijst
aanvoerder." 32).
Meliefste niet bekend genoeg? Dat was
zeker niet zo. Het lijkt er op dat hij ook
voor de Walcherse AR-top niet behou
dend genoeg was.
En de SGP? Dat liep allemaal zo'n vaart
niet, ook al was Meliefste meer naar het
centrum van de Zeeuwse politiek ver
schoven. In de Staten, waar Kodde en
Meliefste beide zitting namen, kwamen
vooreerst alleen heel praktische zaken
aan bod. Kodde, de veteraan, voerde in
de eerste vergaderingen regelmatig het
woord, Meliefste als beginner geen en
kele keer. Later werkten ze zelfs samen,
zoals toen de Christelijke LTS, de Klaren-
beek, opgericht werd. „Kodde heeft ons
toen loyaal gesteund", herinnerde Piet
Meliefste zich.
Toch bestond er in de kringen van Kod-
des achterban wel een zeer bepaalde
beeldvorming aangaande Meliefste.
Toen de anti-revolutionair in 1 948 de in
stallatie van koningin Juliana moest bij
wonen en mee mocht rijden met de Mid
delburgse predikant ds. De Wit, werd
deze naderhand door de leden van de
gereformeerde gemeente de jas uitge
veegd omdat hij „die rooie uit de vakbe
weging" meegenomen had naar de ko
ningin33).
In Goes ging het anders: daar kwam de
grote man van de landarbeidersbond.
Vingerling, die ondanks de voorkeurs
actie niet in de Staten gekomen was, op
één lijst met SGP-vertegenwoordigers
voor de gemeenteraadsverkiezingen34).
Een wonderlijke zaak - kon dat omdat
Goes weinig boeren telde? Dat een der
gelijke combinatie er in het westen van
Walcheren beslist niét gekomen zou
zijn, durf ik met 1 00%zekerheid te zeg
gen. Meliefste had alleen bondsafdelin-
gen opgericht - erg genoeg - maar Vin
gerling had de boeren in openlijke de
batten met de christelijk-sociale begin
selen geconfronteerd35) en deelgeno
men aan de onderhandelingen over de
lonen van de arbeiders - een grove in
breuk op de vertrouwde wereldorde.
Met de term „wereldorde" zijn we aan
het slot gekomen van deze uiteenzetting
over de verkiezingen van 1946 in Wal
cheren. De lezer die geïnteresseerd is in
de geschiedenis van de Walcherse be
volking, zou ik willen wijzen op de rol
van figuren als Meliefste en Kodde, Vin
gerling en Zandt, Colijn en Kersten. Zij fi
gureerden voor de plattelandsbevolking
in een vrij plotselinge verschuiving van
een mentale wereldorde die gedurende
lange tijd geen verschuivingen gekend
had. Wie met name belang stelt in partij
politieke geschiedenis kan dit verhaal
over een storm in een glas water mis
schien plaatsen in een wijder verband,
zoals dat van de Nederlandse politiek in
de naoorlogse jaren, dat van behou
dendheid en generatieverschillen bin
nen de Anti-Revolutionaire Partij, of dat
van de specifieke plaats van de Staat
kundig Gereformeerde Partij in het
rechtse kamp.
Noten:
1algemeen wordt gezegd dat de SGP op Walche
ren niet pro-Duits was.
2. interview 3 januari 1 985.
3. notulen Centrale AR-kiesvereniging Middel
burg, 16-2-1946, Rijksarchief.
4. notulenboek AR-kiesvereniging Nederland en
Oranje te Koudekerke, 20 februari 1 946, Rijks
archief.
5. notulen Centrale AR-kiesvereniging Middel
burg, 16-3-1946; in 1931 was Meliefste bij
een dergelijke groslijststemming 1 7e met 1/10
van het aantal punten van de eerste man, in
1935 1 Oe en in 1 939 7e met 1/3 van de punten
van nummer één.
6. interview 3 januari 1 985.
7. datzelfde jaar zou voor heel Zeeland voor het
eerst één contract gesloten worden.
8. van sociale maatregelen verwachtte men
slechts „staatssocialisme". Notulen Centrale
AR-kiesvereniging Middelburg, 6 oktober
1945.
9. mededeling mevr. I. Drexhage, Documentatie
centrum Ned. Protestantisme aan de Vrije Uni
versiteit, Amsterdam.
10. Zeeuwsch Dagblad, 27 mei 1946 en 18 mei
1 946. Toen in de jaren '50 een privé-actie van
een gereformeerde postbode er op Serooskerke
voor zorgde dat er een SGP-er in de raad kwam,
keurde De Wolf dat toch af. Mededeling mej.
C. Schout.
11Zeeuwsch Dagblad, 27 mei 1 946.
12. voor het eerst mochten de 23- en 24-jarigen
meestemmen en het aantal kiezers in Zeeland
was sinds de laatste Kamerverkiezingen in
1937 met 7,1 sinds de Statenverkiezingen
van 1939 met 4,9 gestegen.
13. Zeeuwsch Dagblad, 20 mei 1946.
14. artikel 31 behelst het recht van de overheid om
met haar macht de „ware kerk" te ondersteu
nen.
15. De Banier, 5 april 1946
1 6. notulen Kiesvereniging CHU Zoutelandre, 9 ja
nuari 1 946.
1 7. Zeeuwsch Dagblad, 5 en 1 5 april 1 946. Ook het
bestuur van de AR-Statenkieskring Middelburg
kon zich daar waarschijnlijk niet in vinden. Nog
op 1 2 januari 1 946 verweet het bestuur de re
gering de grote fout te maken dat „ze eigenlijk
het recht van Nederland op Indië niet erkent".
Notulen Centrale kiesvereniging. AR-Middel-
burg, 1 2 januari 1 946.
1 8. Zeeuwsch Dagblad, 1 6 mei 1 946.
1 9. ibidem, 3 en 6 mei 1 946; De Banier, 1 5 februari
en 22 maart 1 946.
20. De Banier, 15 februari 1946.
21Van Bochove, eertijds onderwijzerte Aagteker-
ke, maakte zich in de Kamer sterk voor vrijstel
ling van onderwijzers voor militaire dienst.
22. Jaarverslag 1946 Centrale AR-kiesvereniging.
Middelburg.
23. bij de verkiezingen vam 1 948 bleken er in deze
kieskring ook drie keer zoveel, namelijk 9,2%
tegen 3,0%, kiezers niet op de SGP-lijstaan-
voerder gestemd te hebben dan in heel Zeeland.
24. Middelburgsche Courant, 9 en 1 3 mei 1946.
25. de verdubbeling van het ledental der Gerefor
meerde Gemeente tussen 1930 en 1947 zou
hier op kunnen wijzen. Het merkwaardige feit
dat te Ritthem onder de teruggekeerde bevol
king bijna niemand meer op de SGP stemde
doet vermoeden dat er uit dat dorp nog SGP-ers
geëvacueerd waren. Al met al waren dat toch
kleine aantallen.
26. de HGS haalde hier in 1 936 haar hoogste per
centage: 3,1
27. dit zouden wel degelijk conservatieve boeren
stemmen geweest kunnen zijn. Ook in de con
frontaties tussen boeren en arbeiders van de ja
ren dertig gaven Veere en St.-Laurens een con
servatiever beeld dan bijvoorbeeld Serooskerke
en Grijpskerke.
28. de Partij van de Vrijheid haalde in Zoutelande in
1 946 nog niet meer dan 2,4%!
29. behalve evacuatie en groei/afname van kerkge
nootschappen kunnen ook nog een rol spelen:
a. het feit dat onder de teruggekeerden relatief
meer boeren dan arbeiders waren en b. het feit
dat in ieder geval de Hervormde gezinnen klei
ner waren dan die van de Gereformeerde Ge
meente, zodat het aantal Hervormden onder de
stemmers groter was dan het percentage Her
vormden in de bevolking (mutatis mutandis
voor de Gereformeerde Gemeente). Dit zou
echter tot een schijnbaar verlies van de SGP
hebben moeten leiden!
30. behalve in de Gereformeerde Bondsgemeente
te Arnemuiden.
31. er waren ook directe verbindingen tussen de
SGP en de BP: ds. Hooykaas, kort na de oorlog
Hervormd predikant te Arnemuiden, vervulde
later een functie in de Boerenpartij. Mededeling
de heer P. J. Bos.
32. notulen Centrale AR-kiesvereniging Middel
burg, 13 juli 1946.
33. interview P. Meliefste.
34. Zeeuwsch Dagblad, 6 juni 1946.
35. zie bijvoorbeeld De Christelijke Landarbeider,
12 juli 1939.
