X
een grensoverschrijdend vlaams dialectwoordenboek
44
Limburgs (WLD). Daarmee bleef in het
hele gebied onder de grote rivieren en
kel Vlaanderen nog wachten op een lexi
cografisch initiatief. Dat kwam er in
1 972, toen de Gentse hoogleraar Wil
lem Pée (1 903-1 986) de nodige finan
ciële middelen ter beschikking kreeg om
met een klein redactieteam een alge
meen Vlaams dialectwoordenboek op
het getouw te zetten.
De nieuwe generatie van woorden-
boekprojekten
Nieuw aan de regionale woordenboeken
van de allerjongste generatie - het
WBD, het WLD, het WVD en het WALD
- is dat ze niet alfabetisch, maar syste
matisch zijn ingedeeld en onomasiolo-
gisch gestructureerd. Wat betekent dat
concreet?
In een systematisch woordenboek wordt
de volgorde van de woorden niet be
paald door hun (toevallig) schriftbeeld,
maar door de samenhang in de werke
lijkheid van de dingen waarop die woor
den betrekking hebben. Het principe van
een dergelijke ordening naar onderwer
pen of gebruikssferen vond prominente
verdedigers in de Nijmeegse dialectolo
gen J. van Ginneken (1877-1945) en
diens leerling A. Weijnen. Tijdens de
tweede wereldoorlog bracht prof. Van
Ginneken samen met een aantal mede-
Prof. dr. A. Weijnen.
werkers en studenten materiaal bijeen
voor de beschrijving van drie Hollandse
„Zuiderzee"-dialecten (Volendam, Mon
nikendam en Marken), waarvan te voor
zien was dat ze als gevolg van de afslui
ting van deZuiderzee en de daarmee ge
paard gaande sociale ommekeer, weldra
hun traditioneel karakter zouden verlie
zen. Voor het onderdeel over de woor
denschat werd uitgegaan van logische
samenhangen of, om met de woorden
van Van Ginneken te spreken, van de
„zakelijke saamhorigheid" der woorden.
Deze belangrijke studie verscheen in
1954, negen jaar na het overlijden van
de initiatiefnemer, onder de titel Drie
Waterlandse Dialecten. Kort daarop zou
professor Weijnen met zijn Nijmeegse
woordenboekprojecten de systemati
sche methode introduceren in de groot
schalige dialectlexicografie.
In de vier genoemde woordenboeken is
niet alleen de volgorde van de woorden
anders dan in een alfabetisch woorden
boek, maar ook de wijze waarop de
afzonderlijke woordenboekartikelen in
elkaar zitten. Zo'n artikel vertrekt name
lijk niet van het dialectwoord, maar van
de zaak, het verschijnsel, kortom, het
stuk werkelijkheid waar het woord naar
verwijst. In een dergelijk woordenboek
staat dan ook de begripsomschrijving
voorop, daaronder volgt de opsomming
van alle dialectwoorden die binnen het
behandelde gebied op het bedoelde ver
schijnsel worden toegepast. De gevolg
de weg is dus omgekeerd aan die in een
alfabetisch woordenboek: niet van het
woord naar de betekenis, maar van de
zaak naar de naam. Die benaderingswij
ze heet in vakkringen „onomasiolo-
gisch".
Waarom heeft het WVD de Nijmeegse
projecten gevolgd in deze methodologi
sche opties? Niet omdat de redactie het
systematische principe beter vindt dan
het alfabetische. Beide methodes heb
ben voor- en nadelen en wellicht is er
voor de alfabetische iets meerte zeggen
omdat het nut ervan al zo vaak in de
praktijk is gebleken. Wie zijn materiaal
alfabetisch ordent hoeft zich niet druk te
maken om de vraag bij welke rubriek dit
of dat woord nu thuishoort: de plaats er
van is automatisch gegeven door de
plaats van de beginletters ervan in het
alfabet. Een systematische werkwijze
daarentegen schept voortdurend pro
blemen: vele woorden kunnen in meer
dan één domein van de werkelijkheid
ondergebracht worden, en daarnaast
bestaat het gevaar dat sommige woor
den door de mazen van het indelings
schema glippen. De beslissing van de re
dactie ten gunste van de systematische
methode is vooral ingegeven door prak
tische overwegingen. Een belangrijk
voordeel is wel dat een systematisch
woordenboek in afleveringen kan ver-
VOOUItKNIiOKk VAN
DE VLA AMSE Dl VLEKTEN
DEEL I
LANDBQUWWOORDENSCHAT
AFLEVERING 2
BEHUIZING
Maft da DEVOS
Hufto RYCKEBOER
Jacques VAN KEYMEULEN
- -
.."'V
:v..;
J V--
;V.v.;r'4* !f
V
j
,v i
r
'L_ ./-P--''
SS
i£
Seminarie voor VUaruw Dialektolngio, Rijluunirenüleit Gent
Drukkerij G Michiele. Tongeren. 10H5
Een aflevering van twee grote systematische dialect
woordenboeken die op het getxouw staan.
WOORDENBOEK
VAN DE
BRABANTSE DIALECTEN
