„er is geen tegenstelling tussen cultuur en recreatie"
101
functie moet hebben.
De ethiek komt in wezen hier op neer en
dat is ook al neergelegd in de tien gebo
den dat er zeer veel regels zijn die ons
moeten weerhouden dat we elkaar de
hersens inslaan. De tien geboden, het
niet mogen stelen, het niet begeren van
andermans vrouw, het is er allemaal op
gericht dat we elkaar niet de hersens in
zouden slaan. Dat wil zeggen die regels
en de ethiek staat ten dienste van het
voortbestaan van de menselijke soort.
Cultuur is natuurlijk ook kunst. Er zijn
veel functies van kunst op te noemen. En
dan bedoel ik niet in de eerste plaats de
economische functie van kunst: al pro
beer ik altijd bij alles wat ik aardig vind
ook nog smoesjes te verzinnen dat die
dingen economisch nuttig zijn, want dan
heb ik meer kans dat ze doorgaan of in
stand gehouden worden: maar dat is
niet de beweegreden. Ik denk niet dat ie
dereen kunstenaar is, maar ik denk dat
er geen volk op de wereld is dat geen
kunst heeft voortgebracht. En dan volgt
weer dezelfde redenering als daarstraks:
als kunst zo'n algemeen verbreid iets is
dan moet het een of meerdere functies
hebben. Dat het niet altijd makkelijk is
alle functies van kunst op te sommen
komt doordat verschillende functies er
van met elkaar in strijd lijken te zijn,
maar dat zie je vaak bij culturele zaken,
vooral die zaken die al heel lang bestaan.
Dat heb je bijvoorbeeld ook bij gods
dienst die ook meerdere functies heeft.
De ene keer raakt de ene functie meer in
het vergeetboek ên dan weereen andere
waarbij weer andere dingen op de voor
grond treden en andere accenten wor
den aangebracht.
Trouwens verschillende functies van
kunst en godsdienst lijken nogal op el
kaar. Zo kennen ze beide psychologi
sche functies. Er bestaat een theorie,
verwoord door Antony Storr die zegt:
het maken van kunst is te vergelijken
met dromen.
Nu zijn er verschillende theoriën over
dromen. Bekend is die van Freud dat alle
dromen wensdromen zijn. Een achter
haalde theorie, want je kunt makkelijk
nagaan dat dat heel dikwijls niet het ge
val is. Een van de gangbare opvattingen
over dromen is vandaag de dag deze, dat
wanneer iemand een conflict heeft (dat
kunnen ook conflicten zijn die van jongs
af aan steeds een rol blijven spelen) dan
wordt er door middel van vermommin
gen in dromen naar een oplossing ge
zocht. Bij zich herhalende dromen kun
nen zich dan steeds andere vermommin
gen van hetzelfde thema voordoen. De
ene droom laat bijvoorbeeld de ouders
in conflict zien, een volgende bestaat uit
twee vazen die dreigend op een kast
staan en waarvan een analyst zou zeg
gen: daar heb je die ouders weer. (Het
hele voorbeeld is verzonnen.) Er bestaat
een opvatting dat zolang de oplossing
voor het conflict nog niet gevonden is
het proces zich in allerlei gedaanten en
vermommingen zal herhalen.
Iets soortgelijks zie je duidelijk bij gedre
ven kunst.
Duidelijk zie je dit bij de schrijver Edgar
Allan Poe, bekend vooral door zijn grie
zelverhalen. Van hem wordt verteld dat
hij op tweejarige leeftijd gevonden werd
op het bed waarin zijn moeder dood lag.
Ze had lange zwarte haren en omdat ze
door tbc gestorven was zag ze er uiter
mate bleek uit. In het werk van Poe ko
men nu een grote reeks mooie, bleke
vrouwen met zwart haar voor die bloed
opgeven en een vroege dood sterven.
Als een zich steeds weer herhalende
droom duikt dit thema steeds weer in
min of meer dezelfde gedaante op alsof
er steeds weer gezocht wordt naar een
oplossing van het opgelopen trauma. De
theorie van Storr is nu dat door inductie,
door het lezen van literatuur of door het
horen van muziek enz. jouw problemen
meegenomen worden en er een tijdelijke
oplossing wordt geboden door het werk
van de kunstenaar.
Emotioneel gestoorde kinderen, dat wil
zeggen kinderen die geen verbinding
kunnen aanbrengen tussen gevoelens
van verdriet, angst, vrolijkheid en die
derhalve psychisch uit elkaar gescheurd
worden, kunnen tijdelijk tot rust komen
bij het horen van muziek, hetgeen me al
tijd aangrijpt als ik daaraan denk. Zoiets
is natuurlijk geen economisch belang
van kunst, maar het is wel van een zeer
grote menselijke importantie. Ik denk
dat iedereen die geïnteresserd is in
kunst wel soortgelijke momenten heeft
meegemaakt en dat je er ook alles voor
over hebt om vergelijkbare ervaringen
weer de beleven, om daarbij troost te
vinden of om op ideeën te komen, enz.
Kunst is soms ook een vooruitlopen op
wetenschap.
Uit een boek van Lévi-Strauss vernemen
we dat er hier en daar nog troepjes ja
gersvolk een (noodlijdend) bestaan lei
den. Ze hebben echter een grote kennis
van de natuur en de dieren in hun omge
ving. Een reeks van 300-500 namen van
dingen uit de natuur geven ze aan elkaar
door. Toen ik dit las dacht ik: biologie is
blijkbaar het oudste vak. Maar toen ik
onlangs te Groningn doceerde en dat
punt ter sprake kwam zei een Sanskri
tist: ik weet ook van het bestaan van die
lijsten met namen, maar dat is de oudste
vorm van literatuur die er bestaat.
Eigenlijk gaat het natuurlijk over een ge
heel dat later uiteen zou groeien als we
tenschap en kunst.
Recreatie. Vanuit een bepaalde hoek van
kunstminnaars wordt nogal eens sma
lend gedaan ten overstaan van recreatie.
Men gooit dan sport, zonnebaden, bra-
deriebezoek, bioscopen, popmuziek
soms op een hoop en stelt dat tegenover
een soort hogere kunst. Laatst ontmoet
te ik iemand die een boek van Marques
aan het lezen was en opmerkte dat het
wel wat weg had van een keukenmei
denroman.
Ik denk dat hij voor een gedeelte gelijk
heeft. Het aspect keukenmeidenroman
hoort dan beschouwd te worden als ge
makkelijk amusement. Dit element treft
men wel vaker in literatuur aan. Du Per
ron stelde tot zijn verbazing vast dat het
boek van Dumas, De drie musketiers,
gelezen kon worden als een keukenmei
denroman en als literatuur. Hij ontdekte
feitelijk dat kunst ook nog genot kon ver
schaffen.
Er is geen tegenstelling tussen cultuur
en recreatie (en dan denk ik nu minder
aan zonnebaden en pootjesbaden). De
amusementsindustrie, de meest plat
vloerse televisieprogramma's, de men
sen die daarnaar luisteren en kijken zou
je het voetvolk van de piramide kunnen
noemen bij wie de gevoeligheid enigs
zins gaande wordt gehouden, omdat ze
niet de tijd hebben of nog niet ontdekt
hebben wat hun grote gevoeligheid is.
Het houdt de gevoeligheid gaande voor
teksten, deuntjes, muziekjes en die ge
voeligheid wordt doorgegeven en vroeg
of laat komt er iemand tussen die er iets
uit oppakt. Er bestaat ook een wissel-