de kamer Zeeland van de V.O.C. als werkgeefster
113
Zal leveren aan d'ÖbSfc
tndifche Compagnie, ter Kamer Zeeland, voor't Schip
tot d'Handel-kasfe, volgenè
deLyst* A?
/ÖC e/tAJ. //TïiqesnJeJ éjz^Az/ki^n^eAüJ
OMans Wölle Pakken* "-Z
JJongens dito dito.
Wd - 't- j v,\ f Mans Linde dito*
A/*,... *>]or;_:u:s dito dito.
Paren Mans Wolle Koufens;
J3 A. Paren Mans Linde dito.
rfCPs, Mans Blaauwe taarlinge Hembdetl.' J
Schoenen.
oude Linde Lakens tot de Barbiers Kist'
Middelburg, den -3o i-jj/A-
Als Êewindhebbert
Lijst met leveranties en leveranciers van textiel en lederwaren voor het schip Voorland in 1 794. RAZ, familie
archief Mathias Pous-Tak van Poortvliet 227.
te worden ingevuld. Voor de benodigde
40.000 pond brood werden, volgens
een apart overzicht, bij 26 bakkers be
stellingen geplaatst.24) Daarnaast wer
den nog 14 andere neringdoenden inge
schakeld voor de levering van de overige
etenswaren, levend vee, kaarsen, doe
ken, „comptoirgereedschap", koper- en
tinwerk en een trompet voor de huishou
ding aan boord.25) De kleding en het
schoeisel voor de manschappen, op een
tweede lijst vermeld, werden bij zeven
kleermakers of textielhandelaren en één
schoenmaker ingekocht.26) In totaal wa
ren 48 middenstanders gemoeid in de
levering van levensmiddelen en* per
soonlijke uitrustingen voor de beman
ning van de „Voorland". De verslechte
rende economie zal aan hen evenmin
ongemerkt voorbij zijn gegaan. Cijfers
die deze bewering kunnen staven zijn
echter niet voorhanden.
Duidelijk zal zijn dat de gevolgen van de
teruggang in de economie in de tweede
helft van de 1 8e eeuw en vooral de for
mele opheffing van de Verenigde Oost-
indische Compagnie in 1795 ook zijn
weerslag heeft gehad op de werkgele
genheid bij de kamer Zeeland. Het is
zonder twijfel dat het hier gebruikte ma
teriaal te fragmentarisch is om verre
gaande conclusies te kunnen trekken.
Niettemin is vast komen te staan dat de
V.O.C. in Middelburg vele honderden
mensen van een bestaan voorzag. En
daarbij zijn, bij gebrek aan gegevens.
niet meegerekend de militairen in dienst
van de Compagnie, de werklieden in de
wapenkamer, in het munitiemagazijn en
in de gieterij. Evenmin bleek het voorals
nog mogelijk een schatting te maken
van de omvang van de groep die direct
of indirect van de vaart op Azië profi
teerde, zoals de neringdoenden die voor
hun inkomen eveneens van de V.O.C. en
haar werknemers afhankelijk waren. Tot
slot, het betreft hier slechts de werklui
aan de wal. Alle Zeeuwse varende werk
nemers in dienst van de Compagnie zijn
buiten beschouwing gelaten. Ondanks
deze beperkingen lijkt het toch veilig te
stellen dat de V.O.C. gedurende een lan
ge periode een belangrijke werkgeefster
in Zeeland is geweest.
Noten:
1J. R. Bruin, „De personeelsbehoefte van de VOC
overzee en aan boord, bezien in Aziatisch en
Nederlands perspectief", in: Bijdragen en Mede
delingen betreffende de Geschiedenis der Neder
landen 91 (1976) II, 238-239 noot 41.
2. Naamwyzer aantoonende alle de Naamen en
Woonplaatsen van de Edele Achtbaare Magi
straat der Stad MiddelburgAmptenaaren
BewindhebberenBedienden, Middelburg
1716-1809.
3. Rijksarchief in Zeeland (RAZ), Archief familie
Mathias-Pous-Tak van Poortvliet (M-P-TvP),
inv. nr. 286, „Notitie van de Verdeeling der Af
vallen uit 350 Ossen...", 1788.
4. RAZ, M-P-TvP, inv. nr. 227, „Pro memoria",
1788.
5. Onder andere van de bewindhebbers Bonifa-
cius Mathias Pous (1 744-1 797), in: RAZ, M-P-
TvP, inv. nr.127, „Journaelen van Reizen", en
Daniël Radermacher(1 722-1 803), in: RAZ, Ar
chief familie Schorer, inv. nrs. 51 8-51 9, „Jour
naelen van Reizen".
6. RAZ, M-P-TvP, inv. nr.302, „Inventaris van de
Meubilen enz. In 't Groot Compagnies Jagt
bevonden", 1.3.1796.
7. RAZ, M-P-TvP, inv. nr.227, „Agtiende taux op
de ampten over de Oost Ind. Comp.", z.j.
8. RAZ, M-P-TvP, inv. nr.233, „Rolle van de Wer-
kluijden en Sjouwers op de Oostlnd. Compag
nies Werf", 1 749.
9. RAZ, M-P-TvP, inv. nr. 208, „Aan de Ed Agtb.
heeren Bewindhebberen der Oost. Comp. ter
kamer Zeeland In 't Departement der Equipa
ge", 1781.
1 0. RAZ, M-P-TvP, inv. nr. 34, „Lijst van het werk
volk op de Werven en in de Baanen thans aan
wezig", z.j.
11. RAZ, M-P-TvP, inv. nr. 227, Lijst met werkne
mers op de werf met zomer- en winterloon, z.j.
1 2. F. S. Gaastra, De geschiedenis van de VOC, Bus-
sum 1982, 145.
13. RAZ, M-P-TvP, inv. nr. 227„Lijst van 't getal
der Garbuleurs en andere Arbeidslieden, be
scheiden in Comp. Pakhuisen, Slagthuisen en
Werkzolders bij de Oostlnd. Comp. ter kamer
Zeeland", 1 5.3.1794.
14. RAZ, M-P-TvP, inv. nr. 227, „Lijst van 't getal
der Bedieners, Garbuleurs, en andere Arbeids
lieden, bescheiden in Compagns. Pakhuisen,
Slagthuisen en Werkzolders, bij de Oostlndi-
scheCompagnieterkamerZeeland", 1.3.1 796.
1 5. RAZ, M-P-TvP, inv. nr. 227, „Lijst van alle Be
dienden en Sjouwers onder Directie van den
Equipagemeester, Soo op de Werff, Spin en
Draaijbaan, als Zeijlmakers Zolder bij de Oost
lnd. Comp. ter kamer Zeeland", 5.3.1796.
1 6. RAZ, M-P-TvP, inv. nr. 227, „Opgaaf vant' getal
der Werklieden en gegageerdens van de Oost
lnd. Comp. KamerZeeland aan de Timmerwerf,
Sjouwerij, Spinbaan, Draaijbaan, en Zeijlma-
kerswinkel volgens de rollen van 5 Maart
1796".
17. C. S. Mattheus, Kort Gevat Jaar-Boek van de
Edele Geoctroyeerde Oost-Indische Compagnie
der Verenigde Nederlanden ter Kamer van Zee
land, Middelburg 1759. RAZ, Verzameling
Handschriften 358, „Vervolg van het kort gevat
Jaarboek van de Ed. Geoctrooyeerde O.I.C. ter
kamer Zeeland, bijeenvergadert door Jan du
Pon".
18. J. R. Bruijn, F. S. Gaastra Et I. Schöffer (eds.),
Dutch-Asiatic shipping in the 17th and 18th
centuries, vol. Ill, Rijks Geschiedkundige Pub/i-
catiën 1 67,'s-Gravenhage 1979.
1 9. Tegenwoordige Staat der Vereenigde Nederlan
den, IX (behelzende eene beschryving van Zee
land), Amsterdam 1751, 261J. C. Ramaer, Ge
schiedkundige atlas van NederlandXVII (Het Ko
ninkrijk der Nederlanden, 1815-1 930), 's-Gra
venhage 1931, 255.
20. RAZ, M-P-TvP, inv. nr. 255, „Reglement op 't
Schilderen van sComp. Schepen bij de kamer
Zeeland", 17.10.1774/1.2.1780.
21Zie noot 3.
22. RAZ, M-P-TvP, inv. nr. 227, „Lijst van de Kuij-
persbaasen en weduwen die winkel doen",
1779-1784.
23. RAZ, M-P-TvP, inv. nr. 227, Aanbestedingen
voor „Glase ruiten", papier en pennen, „Candij
Brooden" en stokvis, 3.10.1793.
24. RAZ, M-P-TvP, inv. nr. 227, „Bakkers voor 't
Schip Voorland", 1794.
25. RAZ, M-P-TvP, inv. nr. 227, „Lyste van de Vic
tualiën, noodig voor Compagnies Schip Voor
land", z.j.
26. RAZ, M-P-TvP, inv. nr. 227, „Zal leveren aan
d'Oost-Indische Compagnie, ter kamer Zee
land, voor 't Schip Voorland, tot d'Handel-kas-
se", 30.9.1794.
