was zoutelande een stad?
147
T'ÜOÏP ZQT'TtEXAMKE
Gezicht op de kerk vanuit het zuiden (uitg. Bachiene: Vaderlandsche Geographie, 2e helft 18e eeuw).
1256/58 als grens van Zeeland (in
het noord-oosten) vermeld. Ik kan in
het midden laten of Bornisse toen
nog een landnaam dan wel reeds een
waternaam was - we kennen de Ber-
nisse nu nog als binnengedijkt
grenswatertje tussen Voorne en Put
ten - want men is het er over eens
dat hier werd aangegeven dat de
heerlijkheid Voorne toen tot Zeeland
behoorde. Die omvatte dan Oost-
voorne (nu het eiland Voorne) en
Westvoorne (nu Goeree), en later
ook Zuidvoorne (nu Flakkee). Zuiver
geografisch gezien is het logisch dat
men onder het begrip Zee-land aan
vankelijk het gehele door de zee
beïnvloede gebied tussen het vaste
land van Zuid-Holland en dat van
Vlaanderen verstond, dus inclusief
Voorne. Bovendien hadden de heren
van Voorne, machtigste edelen on
der de graven van Holland die hen
zelfs met „neef" aanspraken, vanaf
vermoedelijk 1204/06 de neven
functie van burggraven van Zeeland
onder die graven. Deze functie hield
veel minder in dan die van de vanaf
einde 10e eeuw gecreëerde burg
graven over diverse districten in
Vlaanderen, en voor de heren van
Voorne was de macht over hun eigen
heerlijkheid verreweg het belang
rijkste. Hun enige relatie met de gra
ven van Holland was dat zij hen for
meel als hun leenheer erkenden,
maar verder waren ze geheel onaf
hankelijk binnen hun heerlijkheid,
die dan ook „vrij" werd genoemd.
Hoewel de keur van 1256/58 zegt
dat ze ook voor Voorne gold, wordt
zelfs dat betwijfeld.
Het Zeeuwse burggraafschap werd
door de keuren van 1 328 terugge
bracht tot niet veel meer dan een le
ge titel, de heer van Voorne kreeg
zelfs een schadevergoeding van de
graaf, en vanaf 1372 toen het ge
slacht Voorne uitstierf zijn heerlijk
heid en burggraafschap nooit meer
in één hand geweest. Geografisch
werd de scheiding tussen Voorne en
Zeeland groter door de zich verwij
dende zeegaten, en in detijd van Ka-
rel V twijfelde men of Voorne bij Hol
land dan wel bij Zeeland moest wor
den gerekend. De wegen van Zee
land en Voorne gingen dus uiteen, en
hoewel de keur van 1256/58 tot
1495 bleef gelden is het begrijpelijk
dat de klassieke maar achterhaalde
grenzen Bornisse en Heidenzee (zie
hiervoor onder b.) al veel eerder uit
de oorkonden verdwijnen: Taal (p.
59 en noot 93) noemt hiervoor als
laatste jaar 1 380, en dat is dan 8 jaar
na het uitsterven van het geslacht
Voorne. Wél komt deze grensaan-
duiding nog in 1462 voor in de grie
ven die de Staten van Zeeland toen
inbrachten bij de latere Karei de
Stoute (Fruin II, p. 143): kennelijk
vond men het veilig om in dit oot
moedig smeekschrift de officiële ter
minologie aan te houden.
De in elkaar gesmeten keur van
1 290 spreekt zichzelf tegen door in
de aanhef de Grevelingen als grens
van Zeeland te noemen, en in artikel
1 29 de Bornisse. Hier zal wel een rol
gespeeld hebben dat de heer van
Voorne niet meedeed met de
Vlaamsgezinde Zeeuwse adel en
trouw bleef aan Floris V, zodat de
edelen er weinig in zullen hebben
gezien om de heerlijkheid Voorne
onder de afgedwongen keur te laten
vallen. Zelfs wilden zij de burggrafe-
lijke bevoegdheden verminderen ten
gunste van die van een Zeeuwse bal
juw, op wie zij meer greep zouden
hebben.
Al met al: als artikel 4/23 van de keur
van 1495 de Bornisse nog als grens
van Zeeland noemt, dan is dat in
strijd met de werkelijkheid van toen,
die erop neerkomt dat er geen poli
tieke of geografische band meer was
tussen Zeeland en Voorne.
Als documentatiebronnen voor het
vorenstaande gebruikte ik o.a. Hoek,
Kort (archief heren van Voorne),
Kossmann-Putto, Lenselink en Taal,
naar wie ik kortheidshalve verwijs,
b. De Heidenzee was in de keur van
I 256/58 de grens van Zeeland met
Vlaanderen ter plaatse van de huidi
ge Westerschelde-mond, en was dit
ook al volgens het voor de graaf van
Holland vernederende verdrag van
II 67 met de graaf van Vlaanderen,
waarbij het feitelijke gezamenlijke
bestuur over Bewester Schelde inge
steld werd. Let wel: het tegenwoor
dige Zeeuwsch-Vlaanderen was tot
in de Tachtigjarige Oorlog Vlaams
gebied. In die mond lag in de 13e
eeuw een groot eiland: Wulpen, met
