was zoutelande een stad? 150 dige Noordstraat en Langestraat met haaks daarop eveneens onderling para- lelie Smidsstraat en Timmermansstraat suggereren een planmatige opzet als in de nieuw gestichte steden. Alles loopt noord-zuid en oost-west, en de uite raard oost-west staande kerk past keu rig in dit patroon. Met een beetje goede wil zijn er nabij de kerk nog 3 ongeveer noord-zuid lopende straten te zien, na melijk de oostkant en de westkant van het om de kerk gelegen plein dat tegen woordig Willebrordusplein heet, en nog westelijker een tegen het duin gedrukt straatje dat met een S-bocht overgaat in de weg naar Westkapelle. Die versprin ging zal wel hieruit te verklaren zijn dat men vroeger de kustplaatsen beter te gen de opdringende zee en het verstui vende duin verdedigde dan kustgedeel- ten waar alleen maar landerijen achter lagen. Het is dus geen wonder dat Vlis- singen, Veere, Westkapelle èn Zoutelan de enigszins in zee uitspringen, en dat de bebouwde kom van Zoutelande als het ware een deuk maakt in de binnenrand van de duinen. Typisch is dat de westelij ke rooilijn van de Smidsstraat en de oos telijke rooilijn van de Timmermansstraat zich over de Langestraat heen precies voortzetten in kavelgrenzen aan de zuid kant van die straat. Dit wijst er mijns in ziens op dat de zuidelijke einden van Smids- en Timmermansstraat onder de duinen moeten zijn verdwenen, wat klopt met de vele berichten over om vangrijke kustafslag, stuivende duinen en het aan de zeezijde terugvinden van plaveisels en funderingen. Merkwaardig is ook nog dat zich in de beide verkave- lingsblokken tussen Smidsstraat/Mo lenweg en Timmermansstraat een dui delijke noord-zuid-middellijn aftekent. Ook dit lijkt meer op planmatige opzet dan op spontane groei, waarbij te be denken valt dat verkavelingspatronen veel langer meegaan dan de gebouwen die er op staan. Ook Westkapelle heeft zoals gezegd een opvallend rechthoekig stratenpatroon. Baart (p. 3/5) zocht als oorzaak hiervan de teruggang van de kust. Ik zou me in derdaad kunnen voorstellen dat men in zo'n situatie de vlak aan zee verloren ge- gane gebouwen landinwaarts herbouwt volgens een meer rationele verkaveling, met andere woorden dat het dambord- of rasterpatroon niet vanaf het begin van de woonkern heef^bestaan maar later tot stand is gekomen. Ik geloof echter niet dat dit zich ook in Zoutelande heeft voorgedaan. Volgens de Encyclopedie van Zeeland is namelijk de parochie omstreeks 1275 gesticht en zitten er in de kerktoren laat 1 3e-eeuwse fragmen ten 5). Dit houdt in dat de kerk nog steeds op zijn oorspronkelijke plaats staat, dit in tegenstelling tot die van Westkapelle die in de 1 5e eeuw ver landinwaarts is verplaatst. Het stratenpatroon waar de Zoutelandse kerk zo logisch in past kan mijns inziens moeilijk jonger dan de 1 3e eeuw zijn, want anders zou de enige pa rochiekerk in eerste aanleg buiten de woonkern zijn gebouwd, wat heel onge bruikelijk zou zijn geweest. Op het be kende midden 1 6e-eeuwse panorama van Walcheren van Van den Wijngaer- de, waarvan vooral in de uitvoerig gete kende kustplaatsen veel details contro leerbaar juist zijn6), zien we (zie 1efoto) Zoutelande afgebeeld met een compac te, stads aandoende bebouwing. De kerk is nog 2-schepig, en ten noorden ervan is weinig of geen bebouwing te zien. Al met al vermoed ik dat het nu nog be staande stukje Zoutelands „raster" het grotendeels onverplaatste restant is van de rationele opzet uit de begintijd. De achteruitgang van de kust en de econo mische neergang van de woonkern zijn blijkbaar zó gelijk op gegaan dat aan omvangrijke verschuiving landinwaarts van de bebouwde kom kennelijk geen behoefte bestond. Men zou zich kunnen afvragen of het Gezicht op het dorp van het duin af, 1 865 (aquarel A. H. Bakhuyzen, RAZ, Zelandia lllustrata II 1 338|.

Tijdschriftenbank Zeeland

Zeeuws Tijdschrift | 1987 | | pagina 32