mededelingen
236
Studiedag Werkgroep Historie en Ar
cheologie
De Werkgroep Historie en Archeologie
hield zaterdag 21 november j.l. haar vierde
historische studiedag rondom de uitgave van
het „Testament Bommenee" een handboek
voor de bouwkunde van de 18e eeuwse Veer-
se bouwmeester Adriaan Bommenee. Als
eerste spreker trad op ir. W. Annema, die in
het kader van een project van deTU Delft de
tekstbewerking en een deel van de annotatie
voor zijn rekening heeft genomen. Hij schet
ste een levendig beeld van het leven en werk
van Bommenee in de eerste helft van de acht
tiende eeuw, toen in Veere echter meer het
slopen dan het bouwen aan de orde van de
dag was door het economisch verval. Bom-
menee's functie als 's lands inspecteur van
Zeeland werd in de loop van de tijd steeds be
langrijker en men kwam zelfs van ver om ad
viezen in te winnen.
Prof. dr. ir. C. L. Temminck Groll, emeritus
hoogleraar van de TU Delft voor het vakge
bied restauratie hield een voordracht naar
aanleiding van de specifiek bouwkundige
aspecten van het handschrift en het belang
daarvan voor de moderne restauratie. Het
handschrift bevat veel verloren gegane vak
kennis, bijvoorbeeld over houtsoorten en an
dere materialen als leien, lood, glas e.d. Veel
recepten blijken nog zeer bruikbaar te zijn.
Ook werd stilgestaan bij de problematiek
van moderne restauraties, waar keuzes moe
ten worden gemaakt bij vervanging en ver
nieuwing van constructieve onderdelen. Een
eenduidige oplossing is daar niet voor te ge
ven, men moet steeds afwegingen blijven
maken en de sterkste argumenten de door
slag laten geven, aldus prof. Temminck
Groll, die het gesprokene met tal van dia's
van Zeeuwse monumenten toelichtte. Zijn
lezing werd nader geïllustreerd met het ver
tonen van de film „Restauratieambacht".
Prof. ir. J. F. Agema, eveneens emeritus
hoogleraar van de TU Delft, sprak over de
waterbouwkunde in de achttiende eeuw en
de daar op volgende moderne ontwikkelin
gen. In wezen, zo stelde hij, heeft de water
bouwkunde zoals Adriaan Bommenee die
beschreef, nog tot in onze eeuw voortge
duurd. De ontwikkeling van de techniek
heeft toen tot een versnelde ontwikkeling
geleid, met topprestaties zoals de afsluiting
van de Oosterschelde. Toch zijn deze niet
denkbaar zonder de ontwikkeling van de
voorgaande eeuwen. Zo gaat de gecompli
ceerde mattenfundering onder deze dam in
wezen terug op de techniek van zinkstuk-
ken. Prof. Agema vroeg ook aandacht voor
de waterbouwkundige werken uit vroeger
eeuwen als monument. Sluizen waren in
vroeger eeuwen ware kunstwerken en zij ver
dienen als monumenten ook beschermd te
worden evenals allerlei andere voorbeelden
van waterbouwkundige werken. De afslui
tende lezing werd verzorgd door de heer H.
Janse van de Rijksdienst voor Monumenten
zorg. Hij gaf een overzicht van de monumen
ten in Zeeland, wat bewaard bleef en verlo
ren ging, dit aan de hand van voorbeelden
door Bommenee genoemd. Bijzonder fasci
nerend waren daarbij de lichtbeelden van een
glas in lood raam in een kerk in de DDR, ooit
door Frank van Borsselen geschonken en
thans nog het enige voorbeeld aan de hand
waarvan men zich een voorstelling kan ma
ken van de pracht aan gebrandschilderde ra
men die Frank van Borsselen aan kerken in
Holland en Zeeland schonk.
Aan het begin van de dag had de voorzitter
van de Werkgroep, drs. J. H. Kluiver, een
overzicht gegeven van de activiteiten van het
Genootschap op het gebied van de bouw
kunde. In de vorige eeuw was binnen het Ge
nootschap een „Commissie tot het opsporen,
het behoud en bekend maken van overblijf
selen van kunst en oudheid in Zeeland" ac
tief. Deze commissie richtte, in samenwer
king met Victor de Stuers in 1875 een rekest
aan de Tweede Kamer met verzoek het wets
ontwerp tot bekrachtiging van de verkoop
van de Grote kerk van Veere aan de Her
vormde Gemeente aldaar te verwerpen. Men
had namelijk vernomen dat de Hervormde
Gemeente voornemens was de kerk te slo
pen om op die manier een veelvoud van de
koopsom terug te verdienen. De verkoop
werd hierop door de Tweede Kamer afgewe
zen en de Grote Kerk te Veere bleef behou
den. Zo zorgde deze Commissie eveneens
