de commercie compagnie als inrichting tot herstel en vervaardiging van ijzeren vaartuigen,
stoomtoestellen en andere werktuigen (1871-1888) 29
NOTITIE
Machinerieën, Werktuigen, Gereed
schappen en Materialen
WELKE IN HET OPENBAAR ZULLEN WORDEN GEVEILD
TEN OVERSTAAN VAN DEN NOTARIS
D. VERHUIST
Woensdag den 12 December 1888
DES "VOORMIDDAGS TEN 10 URE EN ZOO NOODIG
VOLGENDE DAGEN
ie de Gebouwen eu op de Terreinen aan de in liqoldatie zijnde
FABRIEK: DE C0MMERCIE-C0MPA6NIE
MIDDELBURG.
Te zien op Haandag en Dinsdag 10 en II December 1SSS.
yiT'vjjS—Inmiddels blijven de goederen r;<
de hand te koop. |COLLE(
Veilingcatalogus „Fabriek: De Commercie-Compag-
nie", 1888 (Zeeuws Documentatiecentrum).
gemeente een pont geleverd voor in de
Vest32). In 1883 komt er een aanvraag
binnen van het Ministerie van Financiën
voor de bouw van een stoomvaartuig
voor de dienst der Ambulante Recher
che te Water. De Raad van Toezicht be
sluit de proef te wagen en daarbij verlies
op de koop toe te nemen. Knol krijgt de
opdracht om in te schrijven tegen een
prijs die 3 a 4000 gulden beneden de
begroting ligt. Fiet ministerie gaat echter
niet op deze offerte in33). Ondertussen
wordt voor f 3600,- uit de failliete boe
del van kapitein R. A. de Munck - waar
op de Commercie Compagnie nog een
vordering van ruim f 5000,- heeft - het
schroefstoomvaartuig „Eendracht" aan
gekocht. Dit schip wordt geheel opge
knapt en van een nieuwe compoundma-
chine voorzien34). Eveneens in 1883
worden twee rijnkabelsleepboten,
„Ruhrort" en „Emmerich", aangekocht,
die in 1883/84 ingericht worden tot
baggermolen35). De Commercie Com
pagnie beschikt door de reparatiewerk
zaamheden aan onder andere de bag-
gervloot van J. Volker te Middelburg
over uitgebreide ervaring op dit terrein.
Met de eerste baggermolen, de Com
mercie Compagnie I, voert men in 1 884
een maandlang proefbaggeringen uit bij
de uitbreiding van het kanaal Gent-Ter-
neuzen36).
Men probeert deze schepen te verkopen
maar dat lukt niet erg. In 1 884 wordt een
baggermolen middels een advertentie in
de Moniteur des Interets Materiel te
koop aangeboden en in 1 885 een aantal
malen via „Fiet Nieuws van de Dag". De
baggermolen vindt in 1888 uiteindelijk
een koper. De firma Meijer te Ruhrort
wordt voor f 1 3.000,- de nieuwe eige
naar37).
Stoomwerktuigen
De Commercie Compagnie vervaardig
de gedurende haar korte bestaan als
machinewerkplaats ook stoominstalla-
ties. Daaronder waren ook vervoerbare
stoominstallaties, zogenaamde locomo
biles, onder andere voor de aandrijving
van hun steenvorminstallaties. De eerste
locomobile die wij in de boeken hebben
terug kunnen vinden dateert van 1873
en was bestemd voor het veenschap
Molenwijk te Smilde38). Daarnaast be
horen ook stoomketels en scheepsma
chines tot het produktiepakket. De eer
ste ketels dateren, voor zover na te gaan,
ook uit 1 873 en waren bestemd voor de
stoomboten „de Westerschelde" en
„Zeeuwsch Vlaanderen"39). In 1878
worden vier locomobiles vervaardigd en
in 1881 verschillende stoommachines.
In het laatste jaar levert men ook voor
f 765,- een nieuwe ketel aan de ge
meentelijke gasfabriek van Middel
burg40). Op de internationale tentoon
stelling te Amsterdam in 1 883 staat de
Commercie Compagnie met een vertica
le stoommachine van 12 pk, die de
scheepswerf „de Volharding" te Middel
burg koopt41).
De steenvormmachine
Een van de belangrijkste produkten van
de Commercie Compagnie als machine
fabriek is de steenvormmachine ge
weest. Wanneer de Commercie Com
pagnie met de vervaardiging van deze
machine is begonnen is niet exact uit de
archieven te achterhalen. De eerste ver
melding die wij gevonden hebben da
teert van 1 875. Fi. C. van Heukelom ont
vangt in dat jaar f 100,- commissie voor
een verkochte steenvormmachine42).
Fiij is degene die het basisontwerp van
de steenvormmachine van de Commer
cie Compagnie heeft geleverd. H. C. van
Fleukelom is steenfabrikant te Kampen
en houdt zich al langer bezig met het
construeren van een steenvormmachine
die geschikt is voor de Nederlandse ri-
vierklei43). Hoe de Commercie Compag
nie aan zijn ontwerp is gekomen is niet
duidelijk. Wij vermoeden dat de komst
van Van der Klip, die in Kampen werk
zaam is geweest, daarmee te maken
heeft. De fabriek „De IJssel", waar Van
der Klip naar alle waarschijnlijkheid
werkte, vervaardigt rond 1870 steen
vormmachines naar ontwerpen van Van
Heukelom. Een overeenkomst tussen de
Commercie Compagnie en Van Heuke
lom is niet in het archief aanwezig, maar
moet er wel geweest zijn. De weduwe
Van Heukelom ontvangt in 1 879 f 300,-
provisie voor drie verkochte steenvorm
machines, „volgens overeenkomst met
wijlen mijn echtgenoot"44). In 1877 le
vert de Middelburgse fotograaf G. W.
Bauer 112 afdrukken van een foto van
een steenvormmachine met een hori
zontale locomobile45). Vermoedelijk zijn
deze opnames voor reclamedoeleinden
bedoeld. In dat jaar worden er in ieder
geval drie steenvormmachines ver
kocht46). De machines vinden afzet in
heel Nederland, maar ook in de directe
omgeving, zoals twee bij de fa. J. Fak
Brouwerte Middelburg, die in 1 879 met
een stoomsteenfabriek start47). Profes
sor Van der Kloes schrijft in zijn hand
boek „Onze Bouwmaterialen", dat da
teert van omstreeks 1 890, dat onder de
Nederlandsche fabrieken die steen
vormmachines in de handel hebben ge
bracht, de naam van de Commercie
Compagnie - die dan al opgeheven is -
niet verzwegen mag worden48).
Rond 1880 is er zelfs sprake van een
soort serieproduktie van steenvormma
chines. In 1879 wordt een inplakboek
aangeschaft met de titel „getuigschrift
omtrent afgeleverde steenvormmachi
nes dier fabriek". De potloodaanteke
ningen die op de rekeningen van de
Ijzergieterij Boddaert van dat jaar staan
en de verschillende bestemmingen aan
geven van de gietijzeren onderdelen ver
melden onder andere steenvormmachi
nes nos. 39 tot en met 4249).
In 1879 neemt de Commercie Compag
nie deel aan de internationale wedstrijd
voor steenvormmachines verbonden
aan de nationale nijverheidstentoonstel-
