de commercie compagnie als inrichting tot herstel en vervaardiging van ijzeren vaartuigen, stoomtoestellen en andere werktuigen (1871-1888) 31 riaal en gereedschappen vinden hun weg over heel Nederland. De grootste koper op de veiling is de firma Wilton te Rotterdam. Zij legt onder andere beslag op de stoomhamer (f 1.000,-), de stoominstallatie (f 590,-) en de center- boorbank met stelplaat (f 800,-). Slotbeschouwing De beweegredenen van de algemene vergadering voor de gehele sluiting van het bedrijf der Commercie Compagnie zijn niet duidelijk te achterhalen. Ik heb de indruk dat er voor de Commercie Compagnie als scheeps- en ijzerrepara- tiewerkplaats toch wel mogelijkheden weggelegd waren. Een dergelijke sug gestie bevat ook het rapport van de commissie uit 1 888, dat helaas niet be waard is gebleven. De ijzerbewerkings- werkplaats van de Commercie Compag nie wordt bijvoorbeeld vrijwel direkt na de likwidatie, in 1889, voortgezet door twee ex-werknemers, die daar de eerste jaren een redelijk succes mee hebben gezien het aantal werklieden dat zij in dienst hebben72). In hetzelfde jaar dat de Commercie Compagnie tot likwidatie besluit gaat een ander Middelburgs scheepsbouwbedrijf. Den Bouwmees ter, Borsius Van der Leije, er toe over om aan hun stoomzagerij een reparatie werkplaats van stoomwerktuigen te ver binden73). De toenemende verlaging van het wa terpeil rond het werfterrein van de Com mercie Compagnie, een factor die ook als een reden voor de opheffing is aan gevoerd, is twijfelachtig74). De gemeen teverslagen bijvoorbeeld maken er geen melding van. Al met al lijkt mij de even tuele moeilijkere bereikbaarheid van de werf niet van doorslaggevend belang te zijn geweest. De Commercie Compagnie kon vermoedelijk over voldoende werf- en dokfaciliteiten elders beschikken. De stopzetting van het bedrijfsonder deel dat zich met de fabricage van ma chines bezighield, met name met de pro- duktie van de machines voor de steen- en dakpanindustrie, lag wel voor de hand. De laatste jaren is deze afdeling vermoedelijk toch al weinig actief ge weest. De slechte gang van zaken in de vaderlandse baksteenindustrie had de markt voor steenvormmachines ver moedelijk vanaf het begin van de jaren '80 grondig bedorven. Nogal wat steen fabrieken werden stopgezet en de pro- duktie van de Nederlandse baksteenin dustrie nam tussen 1883 en 1885- 1 888 met ongeveer Va af75). De structuur van de onderneming heeft wellicht mede ertoe bijgedragen dat de beslissing over de stopzetting zo dras tisch werd genomen. De aandeelhou derswilden, als kapitaalverschaffers, re delijke zekerheid van winst op langere termijn en vermeden het risico op hun aandelen in te moeten teren. Een oor zaak voor de tegenvallende financiële resultaten aan het eind van de jaren tachtig zijn de produkten en werkzaam heden geweest die in het begin van die jaren voor eigen rekening zijn verricht, mede om de werklieden aan de gang te houden. Zo vormden de investeringen voor de aankoop en verbouw van de twee baggermolens vermoedelijk een zware belasting voor het bedrijfskapi taal. Daarnaast bleven bijvoorbeeld een tweetal locomobiles en een pannen- vormmachine een aantal jaren onver kocht staan, wat behalve de afschrij- vingsverliezen ook nog de nodige verze keringskosten met zich mee bracht76). NOTEN: De nadagen van de Commercie Compagnie, Zeeland Documentair I (1981), no 4/5, V 37-V 104. 2) Rijksarchief Zeeland (RAZ), archief Commercie Compagnie (CC), inv. no. 12, fol. 41 (Notulen 27 okt. 1870). 3) Wanneer G. Knol precies in Middelburg is geko men, weten we niet. Het oudste bewijs van zijn vestiging vormt de geboorte-aangifte van zijn eerste kind in 1853 te Middelburg. (Gemeen tearchief Middelburg GAM), geboorteaktes 1853, no. 487, 24 dec.). De Volksvlijt, 1857, p. 78-79. Catalogus Tentoonstelling Middelburg 1858 (Brabantia Collectie Kath. Universiteit Brabant, 46 F 26). Berigten over het Fabrykwezen in het jaar 1857, p. 23 en 25. Berigten over het Fabrykwezen in het jaar 1856, p. 51 en 56. RAZ, CC, inv.no. 107, fol 11 5 Gemeenteverslag (GV) Middelburg, 1865, p. 166. RAZ, CC, inv.no. 30, fol. 152, 171 en 181. RAZ, CC, inv.no. 30, fol. 165-166. RAZ, CC, inv.no. 30, fol. 200. RAZ, CC, inv.no. 30, fol. 21 8 en 221 RAZ, CC, inv.no. 30, fol. 223. RAZ, CC, inv.no. 12, fol. 34. RAZ, CC, inv.no. 1 2, fol. 36 en inv.no. 73 (inge komen stukken 1870). RAZ, CC. inv.no. 12, fol. 37. RAZ, CC, inv.no. 1720, (rekeningen 1870). RAZ, CC, inv.no. 1723, (rekeningen 1 870/71 RAZ, CC, inv.no. 1718, bijlage balans 1870. RAZ, CC, inv.no. 12, fol. 66. RAZ, CC, inv.no. 1723, (rekeningen 1872). RAZ, CC, inv.no. 1723, (rekeningen 1873). RAZ, CC, inv.no. 1718, balans 1876. 25) RAZ, CC, inv.no. 107, fol. 196. 26) RAZ, CC, inv.no. 1723, (rekeningen 1877). 27) RAZ, CC, inv.no. 1723, rekeningen 1877). 28) GV Middelburg, 1874, p. 163. 29) GV Middelburg, 1 876, p. 1 82. 30) GV Middelburg, 1 877, p. 1 68 (zie ook de loon- staten in CC). 3') GV Middelburg, 1 878, p. 1 78. 32) GV Middelburg, 1 871p. 95. 33) RAZ, CC, inv.no. 31, fol. 55-56 en 62. 34j RAZ, CC, inv.no. 1722, (rekeningen 1883) en GV Middelburg, 1884, p. 167. 35) GV Middelburg, 1 883, p. 1 70; RAZ, CC, inv.no. 1722 (rekeningen 1883). 36) RAZ, CC, inv.no. 1 722, (rekeningen 1 884); GV Middelburg 1884, p. 167. 37) RAZ, CC, inv.no. 31fol. 1 02 en 1 04. 38) Algemeen Rijksarchief, Archief Stoomwezen, inv.no. 4, Provincie Drente, no. 9. RAZ, CC, inv.no. inv.no. 1718. "0) GV Middelburg, 1 878, p. 1 78 en 1 881p. 1 89/ bijlage A, p. 4-5. 41) Officieele catalogus der Internationale Ten toonstelling van Koloniale en Uitvoerhandel van Amsterdam (Brussel, 1 883), klasse 42, no. 861; GV Middelburg, 1883, p. 170. 42) RAZ, CC, inv.no. 1718, (bijdragen balans 1877). 43) Giel van Hooff: „De introductie van de steen vormmachine in de Nederlandse steenbakkerij en rol van de Nederlandse machinefabrieken in dit innovatieproces; circa 1850-1870" in: Jaarboek voor de Geschiedenis van Bedrijf en Techniek 4 (1987), p. 131-153. 44) RAZ, CC, inv.no. 1723, (rekeningen 1 877). 45) RAZ, CC, inv.no. 1723, (rekeningen 1877). 46) RAZ, CC, inv.no. 1723, (rekeningen 1877). 47) GV Middelburg, 1 879, p. 1 75 en 1 880, p. 1 55. 48) J. A. van der Kloes: „Onze Bouwmaterialen" (Maassluis, 1893), p. 148. •«9) RAZ, CC, inv.no. 1721, (rekeningen 1879). 50) Rapport der jury over den internationalen wed strijd van sommige fabrikaten en werktuigen verbonden aan de tentoonstelling van nationale en koloniale nijverheid te Arnhem in 1879 ('s-Gravenhage, 1880), p. 19-21. RAZ, CC, inv.no. 1721, (rekeningen 1879). GV Middelburg, 1881, p. 189 GV Middelburg, 1882, p. 160. GV Middelburg, 1884, p. 161. GV Middelburg, 1885, p. 158. RAZ. CC, inv.no. 31fol. 22-24, 40, 42. 44. 59. 65, 69. 72. RAZ, CC, inv.no. 1722, (rekeningen 1885). RAZ, CC, inv.no. 1721, (rekeningen 1879). RAZ, CC, inv.no. 1722, (rekeningen 1881). RAZ, CC, inv.no. 1722, (rekeningen 1882). RAZ, CC, inv.no. 1722, (rekeningen 1 882). RAZ, CC, inv.no. 1722, (rekeningen 1884). RAZ, CC, inv.no. 1723, (rekeningen 1874). RAZ, CC, inv.no. 73, (ingekomen stukken 1 877) en RAZ, CC, inv.no. 1687, (kasboek 1882). RAZ, CC, inv.no. 1722, (rekeningen 1885). RAZ, CC, inv.no. 1722, (rekeningen 1886). RAZ, CC, inv.no. 31, fol. 100. RAZ, CC, inv.no. 1 20 en inv.no. 1722 (rekenin gen 1 888). RAZ, CC, inv.no. 1 20 en inv.no. 1 722 (rekenin gen 1 888). RAZ, CC, inv.no. 1 20; GAM, Notariële Archieven, inv.no. 1447, Nota ris D. Verhulst te Middelburg, akte 9766. RAZ, CC, inv.no. 31, fol. 117 en 118 GV Middelburg, 1889, verslag Kamer van Koophandel, p. 1 6 en GV Middelburg, 1890, verslag Kamer van Koophandel, p. 13. GV Middelburg, 1888, p. 178 en 183. Zie noot 1 De Ingenieur, jrg. 1 (1886), p. 137 en jrg. 3 (1888), p. 161. 76) Zie noot 56.

Tijdschriftenbank Zeeland

Zeeuws Tijdschrift | 1988 | | pagina 37