de lange weg van lens tot telescoop
63
Gedenksteen Zacharias Janse (diverse spellingen) geplaatst aan de buitenkant van de noordmuur Nieuwe kerk te Middelburg. (Foto: Jaap Wolterbeek)
de kwaliteit van het glas en de techniek
van glasslijpen moest worden verbe
terd; en men moest lenzen gaan combi
neren.
Toen deze ontwikkelingen zich in de vijf
tiende en zestiende eeuw begonnen te
voltrekken lukte het om met behulp van
twee lenzen apparaatjes te maken die
een geringe vergroting hadden. In onze
ogen waren dat reeds telescopen, maar
de potentie van deze instumenten werd
door hun makers en gebruikers niet di
rect ingezien. Pas toen het besef door
brak dat zwak vergrotende instrumen
ten zodanig verbeterd konden worden
dat men werkelijk op grote afstand
objecten kon zien vond de doelbewuste
uitvinding van de telescoop plaats. Van
af dat moment werden telescopen (en
even later ook microscopen) instrumen
ten van grote wetenschappelijke waar
de, die het beeld dat de mensheid van de
wereld had ingrijpend zouden verande
ren.
Noten:
De auteur bedankt prof. dr. M. J. Petry en drs. G. J. C.
Lokhorst voor hun kritische opmerkingen.
Chr. Huygens, Opuscu/a postuma, quae conti
nent Dioptricam (Leiden, ed. 1703) 164.
Het standaardwerk op het gebied van de ge
schiedenis van de telescoop is C. de Waard jr..
De uitvinding der verrekijkers, (Den Haag,
1906). A. van Helden heeft het boek van De
Waard vooreen breder publiek toegankelijk ge
maakt door alle relevante primaire bronnen te
bundelen en in het Engels te vertalen. Boven
dien heeft hij daar een verhelderend inleidend
essay over de geschiedenis van de telescoop
aan toegevoegd: A. van Helden, „The invention
of the telescope". Transactions of the American
Philosophical Society 67 (1977) 1-67.
Zie verder onder meer: D. C. Lindberg N. H.
Steneck, „The sense of vision and the origins of
modern science" in A. Debus (ed.), Science, me
dicine and society in the Renaissance. Essays to
honor Walter Paget, dl. I (New York, 1 972); V.
Ronchi, „The influence of the early develop
ment of optics on science and philosophy" in E.
McMullin (ed.), Galileo: Man of science (New
York, 1 967); V. Ronchi, „The general influence
of the development of optics in the seventeenth
century on science and technology" in A. Beer
(ed.). Vistas in Astronomy 8 (1 968) 1 23-1 33;
G. L. 'E. Turner, „Animadversions on the origins
of the microscope" in J. D. North e.a. (eds.), The
light of nature. Essays in the history and philoso
phy of science presented to A. C. Crombie (Den
Haag, 1985).
2) Zie De Waard (1906) hoofdstukken 6 en 8.
Sacharias Janssen is omstreeks 1588 in Den
Haag geboren. Zijn vader (Hans Martens) was
om religieuze redenen in de jaren tachtig uit
Antwerpen gevlucht en had zich in Middelburg
gevestigd als brillenmaker. Waarschijnlijk heb
ben Hans Martens en diens vrouw Marie van tijd
tot tijd Middelburg verlaten om hun koopwaar
elders op jaarmarkten en dergelijke te koop aan
