mSi
a'#T
de kunst van het sublimeren
75
kers had voor een verdieping van zijn
theosofische uitgangspunten gezorgd
en ook in de schilder Bart van der Leek,
die in 1 91 6 in Laren was komen wonen,
vond Mondriaan een geestverwant. Een
ander soort contact had hij met de Blari-
cumse makelaar Sal Slijper: met hem
ging hij naar dansavondjes in hotel
Hamdorff in Laren.
Slijper zou een groot verzamelaar van
Mondriaans werk worden, maar voorlo
pig vonden de werken nog niet veel af
trek. Hoewel hij via de kunstpedagoog
Bremmer enige ondersteuning kreeg,
door gedurende enkele jaren schilderij
en in opdracht te maken voor mevrouw
H. Kröller-Müller, bleef Mondriaan uit
geldgebrek ook copieën maken.
Hij publiceerde zijn ideeën over de Nieu
we Beelding in de Schilderkunst voor het
eerst in De Stijl, het in 1917 door Theo
van Doesburg opgerichte blad.
Rechthoekige kleurvlakken begonnen
nu in zijn werk de plaats in te nemen van
de voornamelijk in zwart-wit uitgevoer
de horizontale-verticale composities. Hij
gebruikte, ook nog in zijn zogenaamde
rasterschilderijen, zachte tussentinten
die op hun beurt plaats zouden maken
voor hardere kleurstellingen.
In de rasterschilderijen onderzocht
Mondriaan de ruimtelijke verhoudingen
Kerk te Domburg (1910/1911).
fM Bi
binnen zijn werk. Konden diagonale lij
nen, naast horizontale en verticale, voor
evenwicht binnen een werk zorgen?
Mondriaan meende van niet. Het accent
zou voor hem blijven liggen op horizon
tale en verticale lijnen, al was het dan
ook soms door het vierkante doek een
kwartslag te draaien. Helrood, blauw,
geel en zwart zouden een steeds grotere
rol in zijn werk spelen, doordejuistever-
deling in vlakken en lijnen moesten zij de
noodzakelijke harmonie bewerkstelli
gen.
Terug in Parijs, vanaf de zomer van
1919, werkte Mondriaan aan zijn publi
caties Dialoog en Trialoog, een uiteen
zetting van zijn ideeën in gespreksvorm.
Vanaf die tijd zou de inrichting van zijn
ateliers zijn kunstopvattingen weerge
ven.
In 1920 verscheen bij Léonce Rosen
berg Le Néo-Plasticisme, een Franse sa
menvatting van De Nieuwe Beelding.
Een verbetering van Mondriaans finan
ciële omstandigheden betekende dat
niet. Als „broodwerk" schilderde hij
aquarellen van bloemen die gemakkelij
ker hun weg naar een koper vonden dan
zijn andere werk. (De theosofische ge-
dachtengang zou hier een rol kunnen
hebben gespeeld, zoals die dat zeker
deed in de bloemenschilderingen die
Mondriaan rond 1 908 maakte). Dat stel
de hem wel in staat zo af en toe uit dan
sen te gaan. Hij had een passie ontwik
keld voor de nieuwste uitingen op het
gebied van de dans. De spanning en het
ritme die zich daarin ontplooiden moes
ten ook op het doek te verwezenlijken
zijn. Pas toen aan het einde van 1921
zijn financiële positie weer iets rooskleu
riger werd, ging hij zich daar ook daad
werkelijk mee bezig houden. Devlakver-
deling moest meer variatie krijgen, korte
en lange lijnen, dunne en dikkere, lichte
en donkere vlakken moesten elkaar af
wisselen; steeds opnieuw moest een an
der evenwicht worden bewerkstelligd.
De Jazz, de Shimmy en de Charleston,
het natuurlijk ritmegevoel van danseres
sen als Josephine Baker kregen zijn on
verdeelde aandacht.
Intussen verslechterde de verhouding
met Van Doesburg, in het buitenland
evenwel groeide de aandacht voor zijn
werk. Ter ere van zijn vijftigste verjaar
dag organiseerde de Hollandsche Kun
stenaarskring in 1922 in Amsterdam
nilïrtVT
'Xl&ftrn
-i .Ui1
H.T_p:
h-T
Sterrennacht boven zee (1914).
een overzichtstentoonstelling van zijn
werk. Maar Mondriaan had zijn aan
dacht verlegd naar Duitsland. Daar lag
het centrum van de nieuwe abstracte
kunst, niet meer in Frankrijk of in Neder
land.
In 1 925 publiceerde de Bauhaus-groep
Die Neue Gesta/tung, een vertaling van
Le Néo-Plasticisme Uit die tijd dateert
ook de eerste belangstelling van Ameri
kaanse zijde voor Mondriaans werk, on
der meer van de verzamelaarster Kathe-
rine Dreier.
Met zijn vriend Michel Seuphor vertoef
de Mondriaan intussen regelmatig op de
terrasjes waar de Parijse kunstenaars, de
schilders, de dichters en de architecten
elkaar ontmoetten. Seuphor richtte in
1 930 samen met Torrès Garcia en met
steun van Mondriaan en Vantongerloo
de groep Cercle et Carré, vóór construc
tieve en tegen surrealistische kunst, op.
De groep was geen lang leven bescho
ren, maar voor Mondriaan kwamen er
wel contacten uit voort met Engelse
kunstenaars als Gwen Lux, Ben Nichol
son en diens ex-vrouw Winifred, die met
haar kinderen in Parijs woonde. Zijn
werk, dat zich in de afgelopen jaren
steeds meer op enkele primaire kleur-
vakken en donkere lijnen had toege
spitst, was nog steeds aan verandering
onderhevig. Hij schilderde zijn Composi
tie met gele lijnen (1 933) en begon dub
bele lijnen te gebruiken.
De beurskrach en de daaropvolgende
wereldcrisis hadden diepe indruk op
Mondriaan gemaakt. Ondanks de
groeiende Amerikaanse belangstelling,
nu ook van de verzamelaar Sidney Janis
en de kunstenaar Harry Holtzman, voel
de hij zich in zijn bestaan bedreigd. Hit-
