de kunst van het sublimeren
76
Evolutie (1910/11).
ler-Duitsland begon vorm te krijgen,
Mondriaans werk zou tot „entartete
Kunst" worden. Een lichtpuntje was de
belangstelling van Engelse en Ameri
kaanse zijde wèl. In 1 936 schreef Mon
driaan voor de Engelse brochure Circle
het essay Plastic Art and Pure Art. In
september 1 938 vertrok hij, samen met
Winifred Nicholson, naar Londen.
Hij voelde zich er snel thuis, mede door
de hartelijke opvang van vrienden als
Ben Nicholson, diens tweede vrouw Bar
bara Hepworth, Naum en Miriam Gabo
en Peggy Guggenheim. Hij ging er ook
snel weer aan het werk, maar toch was
Engeland voor hem alleen maar een
overgangsfase: de Verenigde Staten
waren zijn doel.
In september 1 940, ruim een jaar na de
Engelse oorlogsverklaring aan Duits
land, vertrok hij per schip naar New
York. „Dankzij de goede zorg van Hoitz-
man heb ik hier nu een comfortabel ap
partement, werkkamer, grote keuken en
slaapkamer, tamelijk dichtbij Hoitzmans
Compositie (1919).
huis zodat ik hem vaak kan zien", schreef
hij eind oktober van dat jaar aan Wini
fred Nicholson.
New York stelde de inmiddels 68-jarige
kunstenaar niet teleur. Andere kunste
naars in ballingschap, zoals Max Ernst,
Marc Chagall, Fernand Léger en Marcel
Duchamp, hadden zich op Manhattan
gevestigd: New York werd het nieuwe
centrum van de moderne kunst. Daar
naast was het het bruisende middelpunt
van de jazzmuziek en de Broadway-
shows en, zeer belangrijk, het was (nog)
ver van oorlogvoerend Europa.
New York en New York City ontstonden;
Mondriaans eerste werken in de Ver
enigde Staten. Hij begon de zwarte hori
zontale en verticale lijnen te vervangen
door rode, gele en blauwe, gebruikte ge
makkelijk te verwijderen gekleurd plak
band om het effect ervan te bestuderen.
Het was alsof hij dacht dat de steeds
strakkere spanning van de vereenvoudi
ging in zijn daaraan voorafgaande wer
ken zou gaan leiden tot de absolute per
fectie van onbeweeglijkheid, misschien
wel die van het witte doek: in de laatste
fase van zijn schilderwerk vroeg de nieu
we beeiding om dynamiek. Het juiste
evenwicht verlangde „meer Boogie-
Woogie
Ook Mondriaans persoonlijke leven
kreeg meer kleur. Met zijn werk hadden
de Amerikanen vanaf 1 926 kunnen ken
nis maken, zijn naam was al gevestigd
toen hij in New York voet aan wal zette.
Hij zou in deze laatste jaren veelvuldig
tentoonstellingen bezoeken, feestjes
bijwonen, naar de bioscoop gaan en,
nog steeds, uit dansen gaan. Tweemaal
had hij een eenmansexpositie in de Va
lentine (Dudensing) Galery, ter ere waar
van hij het essay Toward the true Vision
of Reality schreef. De verenigde Staten
waren in 1942 bij de Tweede Wereld
oorlog betrokken geraakt. Mondriaan,
inmiddels Amerikaans staatsburger ge
worden, voelde zich opnieuw door de
oorlog ingehaald. Hij verouderde snel,
maar zou nog zeer intensief werken aan
zijn laatste twee schilderijen, de Broad
way Boogie-Woog/e (1942/43) en de
onvoltooid gebleven Victory Boogie-
Woogie. Op 1 februari 1 944 stierf hij in
een New Yorks ziekenhuis aan longont
steking. Een rouwdienst voor hem werd
door zo'n tweehonderd kunstenaars,
schrijvers en kunstverzamelaars bijge
woond.
Mondriaan, de mens
Zijn ze te scheiden, Mondriaan de kun
stenaar en Mondriaan de mens? Natuur
lijk niet, je kunt hooguit trachten het le
vensverhaal van deze schilder te schrij
ven vanuit de kunstenaar of vanuit de
mens. Meer dan een accentverschil zal
dat in dit geval niet opleveren.
Een feitelijke, wetenschappelijke basis
blijft voor elke biografie nodig, maar
evenzeer een eigentijdse, persoonlijke
benadering. Dat betekent dat de bewo
genheid van de biograaf ten opzichte
van zijn onderwerp moet blijken, dat er
naast een beschrijving van het onder
werp van de biografie een beeld ontstaat
van het cultuurhistorisch perspectief
van waaruit de biograaf schrijft. Op die
manier krijgt een biografie meer dan tij
delijke waarde. Het spreekt vanzelf dat
er een duidelijk onderscheid tussen bei
de, tussen de persoonlijke en de feitelij
ke benadering, moet zijn.
De SDU-uitgeverij heeft tezamen met de
journalist Coos Versteeg en met steun
van Mondriaan-expert Herbert Henkels
de uitgave van de eerste Nederlandse
Mondriaan-biografie aangedurfd.
Uitgangspunt was de mens achter de
kunstenaar en een „brede toegankelijk
heid". De vorm waarin het boekje is uit
gegeven beantwoordt daar zeker aan:
strak, aantrekkelijk geïllustreerd, een op
Compositie met Blauw Vlak (1921).
