Ambacht
snöob
VAN PAAL TOT DOEL
TER HERINNERING AAN
HET GEREEDKOMEN
VAN 29 KM DIJKVERZWARINGEN
IN HET
BRR
IWt^f
IfêBMHRE^
Over dijken op deltahoogte, grenspalen en de stichting van een dorp
M. P. de Bruin en C. A. L. Kotvis
lÊèfÉÊÊÊi
M^Pili IMÉB
Gedenksteen op 24 augustus 1 988 bevestigd aan de in 1 986 gebouwde uitwateringssluis van de Hertogin
Hedwigepolder.
Paal en Doel hebben niets met sport te
maken of het moest voor Paal de water
sport zijn. Paal is een nederzetting tegen
de op deltahoogte gebrachte dijk waar
het verdronken land van Saaftinge be
gint. Doel, eertijds al bekend om zijn ge
zellige zitjes vlak langs de Schelde even
boven Antwerpen, heeft nu grote be
kendheid gekregen vanwege zijn kern
centrales. Visueel zijn de koeltorens met
hun witte pluimen nog op verre afstand
dominant aanwezig.
Kotvis en ik waren op zoek naar de grens
palen 269a, 269b en 2690 aan de uiterste
oostpunt van Zeeuwsch-Vlaanderen,
waarachter we, en naar later bleek niet
ten onrechte, een geschiedenis vermoed
den die met landaanwinning te maken
had. Toen wij daarenboven nog een uit
nodiging kregen voor de ingebruikneming
van het laatste gedeelte van de dijkver
zwaring langs het land van Saaftinge
waarmee tevens de aansluiting met de
verhoging op Belgisch grondgebied was
verwezenlijkt, begonnen wij met plezier
aan een tocht in deze contreien.
Hoffelijk, maar zeer overdreven, heeft
Jan Blokker in zijn verhaal uit 1986 over
de sporen van de Tachtigjarige oorlog
geschreven, dat De Bruin alles weet van
het hoekje oostelijk Zeeuwsch-Vlaande
ren, dat begrensd wordt door Klooster-
zande. Hulst en Emmahaven aan het
Verdronken Land van Saeftinge - een
gebied, zo zegt hij letterlijk, waar je geen
kilometer hoeft te gaan of je ziet ergens
in de vertes de kerncentrale van Doel.
Van Emmahaven is geen spoor meer te
vinden, maar Emmadorp bestaat nog
wel waar vele toeristen deze zomer een
kijkje kwamen nemen om boven op de
dijk van het prachtige uitzicht op het
schorrengebied te genieten. Emmadorp
ligt in de in 1 897 bedijkte Koningin Em-
mapolder, genoemd naar de tweede
echtgenote van koning Willem III.
Ten zuiden en ten oosten van deze bedij
king liggen drie polders met de namen
Louisa, Prosper en Hertogin Hedwige,
waarvan we rustig mogen zeggen dat de
twee laatstgenoemde namen geen alle
daagse verschijning zijn in het Zeeuwse
land, zeker als er nog een hertogin bij te
pas komt. De Hertogin Hedwigepolder
ligt voor het overgrote gedeelte op Ne
derlands gebied, terwijl de 1100 ha grote
Prosperpolder voor iets minder dan de
helft Belgische grond beslaat.
Vanwaar die namen?
De Prosperpolder is genoemd naar Pros
per Louis, 7e hertog van Arenberg, her
tog van Aerschot en Croy, 2e hertog van
Meppen, 2e prins van Recklinghausen.
Hij werd in 1785 geboren te Edingen
(Enghien) en overleed te Brussel in
1 861Onderzijn talrijke adeltitels wordt
hij ook vermeld als baron van Beveren en
heer van stad en land van Edingen. Zijn
toch al aanzienlijk landbezit in Waasland
werd met de bedijking van de Prosper
polder aanzienlijk uitgebreid. Albert Bu-
vé, die in de „Annalen van de Oudheid
kundige kring van het land van Waas"
(1966) een uitgebreid artikel over het
vorstelijk en hertogelijk huis van Aren-
berg heeft geschreven, roemt de familie
die vooral het Waasland met duizenden
hectaren nieuwe en vruchtbare polder
heeft verrijkt en haalt de geschiedschrij
vers Frans de Potter en J. Broeckaertaan
die in lyrische taal schrijven: „Welk on
schatbare weldaad het land aan de her
togelijke familie van Arenberg, eige
naarster van die schier eindeloze vlakte,
verschuldigd is. Met recht heeft men die
landen dan ook de overwinning van den
hertog genoemd; immers 't is hij die, ze
om zoo te zeggen stormenderhand heeft
veroverd; 't is hij, die het zilte nat heeft
teruggedreven en zijne tent in het vader
land der mosselen en garnalen heeft ge
plant - maar ook een kloeke onderne
mingsgeest en een vaste wil zijn benoo-
digt geweest".
Op welke rechtsgronden de Arenbergen
het landbezit in het Waasland hebben
verworven weten wij niet zeker, maar
het zal ongetwijfeld met het recht van
aanwas te maken hebben. Zij hadden
namelijk ook de heerlijkheid Kieldrecht,
vlak aan de Nederlandse grens, in eigen
dom verkregen. In de nabijheid van het
dorp Kieldrecht waren in de 1 7e en 1 8e
eeuw de Oude en Nieuwe Arenbergpol-
der ingedijkt. De namen zeggen al vol
doende over het bezit van de hertogelij
ke familie. In feite ging het om de her
winning van het in het laatste kwart van
de 16e eeuw verloren gegaan gebied
van Saaftinge en omliggende polders.
De oorlogsoperaties van zowel de troe
pen van de Spanjaarden als die van
Oranje hadden grote verwoestingen
aangericht. Wanneer de 7e hertog van
Arenberg in de jaren veertig van de vori
ge eeuw denkt aan herwinning van het
verloren gegane gebied motiveert hij dit
in een nota door te wijzen op het belang
van bedijking voor de verdediging van
het land van Hulst. Het ging hier om ter
reinen aan weerszijden van de in 1843
definitief vastgestelde grens tussen Bel
gië en Nederland. Bij de Engelbertus-
hoeve op de dijk tussen de Saeftinge- en
