de ogenschijnlijke willekeur van het vergeten
219
Associaties
Hans Warren noemt het sneeuwbalef
fect van opgehaalde herinneringen. De
val van zijn moeder, als meisje van vier,
op de oude voetgangersbrug bij het sta
tion in Middelburg, komt niet alleen tel
kens bij het zien van die brug in hem op,
maar ook bij het, onderweg naar Am
sterdam, rijden langs de watertoren van
Almkerk waar zijn levensgezel Mario
ooit een lekke fietsband kreeg.
Dat geeft meteen een aspect van de
charme van te boek gestelde herinnerin
gen voor de lezer weer: de associatie
met een eigen herinnering of, anders ge
zegd, de vorm is van essentieel belang
maar zonder inhoud is hij nergens.
Dagboekaantekeningen zijn geen me
moires, stelt Warren in Het dagboek als
Kunstvorm, de in 1 987 verschenen uit
werking van een in 1 986 gehouden le
zing. Bij „dagelijkse" notities komt een
achteraf misschien vanzelfsprekende
samenhang niet aan de orde, bij het op
schrijven van herinneringen - die een
zekere samenhang veronderstellen -
kan men dagaantekeningen, de sponta
niteit van het moment, wél in de ge
schriften verwerken. Maar juist het niet-
gestructureerde karakter van een dag
boek maakt volgens Warren een contact
tussen lezer en schrijver mogelijk dat „in
meer naar regels van de kunst tot stand
gebrachte literatuur" niet te verkrijgen
is. Hij is van mening dat het dagboek als
literair genre meertoekomst heeft dan de
roman.
Het succes van zijn Geheim Dagboek,
deel I verscheen in 1981 en nu, najaar
1 988, rolde deel 7 van de persen, lijkt
die mening te ondersteunen.
Uit: Hans Warren, Het dagboek a/s kunstvorm.
Tekening Peter Vos.
1/
Blijft het feit bestaan dat ook bij het pu
bliceren van een dagboek tegelijkertijd
recht moet worden gedaan aan „de
waarachtigheid van het document en de
vervalsingen die de kunst eist", maar een
autobiografisch geschrift hoeft, met de
beleefde werkelijkheid als leidraad, in
elk geval niet aan bepaalde structurele
voorschriften te voldoen.
A diary is a kind of looking glass, zei Ste
fan Kanfer. At first it reflects the diarist.
But it ends by revealing the reader.
De herkenning, het associëren met, be
paalt de betrokkenheid van de lezer.
De bundel Ik herinner mij biedt veel mo
gelijkheden tot herkenning, maar hij
doet meer. Bij mij althans roept hij het
verlangen op naareen soortgelijke intro
spectie.
Adriaan van Dis ging er op zondag 17
mei 1988 voor zitten, zette op papier
wat er tussen 1 6.00 en 1 6.20 uur spon
taan aan herinneringen in hem opkwam.
Het is nu zondagmiddag, 20 november
1 988. Sinds twee maanden woon ik niet
meer in Domburg maar in Gorssel, een
bos- en heiderijke Gelderse gemeente.
Door de ramen van mijn tijdelijk onder
komen kijk ik uit over velden, akkers,
bossen en een beekje. Konijnen en lang
niet geziene eekhoorntjes spelen in de
tuin die is bezaaid met gele, bruine en
rode bladeren.
Vijf jaren Zeelandwat herinner ik
mij? De veelheid is overstelpend. Wat
herinner ik mij vooral? ik geef mezelf 20
minuten.
Vijf jaren Zeeland
Ik herinner mij verlies en hoe Charlotte
het begreep. Matrozen verwelken - wij
kunnen gewoonweg niet meer van ver
driet.
Hoe aan de voet van de Hoge Hil land en
zee in elkaar overgaan. Eens een verhaal
te schrijven dat zó begint: Zoals de we
reld ten einde neigt in Domburg doet zij
dat nergens.
Met de honden door de Manteling lopen,
tussen zoetgeurend bijna manshoog
fluitekruid en dan de duinen over om
Morgensterns Emma's majestueus op de
paalhoofden te zien zitten, daaronder de
zilveren schittering van de zee.
De schilders.
De verrassende schoonheid van het Ab
dijplein in Middelburg.
De karakteristieke koppen van de Zeeu
wen, niet altijd vrij van uitheemse in
vloeden maar wel tegen weer en wind
bestand.
De Zeeuwse Bibliotheek en het Zeeuws
Documentatie Centrum, voor mij van on
schatbare waarde.
De terreur van het Badnieuws.
Theedrinken bij Sarika in de prachtige
Goutsblomme.
Filosoferen met Mia, van de Oudheid tot
Engelse detectives.
De tuin van De Wael met Tante Tera en
Oom Pico, het tuinhuisje dat rond kan
draaien.
Rinus, alom aanwezig.
Tante Doortje en Oom Frans.
Wisje.
Zittend onder een echte Van Dongen la
chen met Tante Lies.
In Josjes oude rammelkast meeliften
naar Middelburg.
Wijn en Latijnse spreuken op het terras
bij de Bisdommen.
Een overvol Badpaviljoen bij het cabaret
van 1 50 jaar Badplaats Domburg.
De taal, het dialect.
Arnolds afscheid, van 's morgens vroeg
tot 's avonds laat.
De ruimte.
Ik herinner mij, red. Emile Brugman/Mar
tin Ros. Privé-domein nr 151, De Arbei
derspers, Amsterdam 1988. 216 pag.,
f20,-.
Het dagboek als kunstvorm, Hans War
ren. Uitgeverij Bert Bakker, Amsterdam
1987. 22 pag. biografie/bibliografie,
f5,-.
Geheim Dagboek 1958-1962, Hans
Warren. Uitgeverij Bert Bakker, Amster
dam 1988, 201 pag., f 23,90/f 29,90.
