KLAAGZANG
STORM en WATERVLOED,
FLISSINGEN
CORNELIUS van EPEN,
j. j. kloek, w. w. mijnhardt: verbreding en vervlakking
223
Klaagzang.
E IJ DIN VRISELIJKEN
DIE
DE VEELVULDIGE RAMPEN
VAN
IN DF. N NACHT, TUSSCHEN DEN I4en 15
VAN LOUWMAAND 1808 VOLMAAKTE,
DOOR
PREDIKANT ALDAAR.
literatuur. Meer gespecialisererde we
tenschappelijke werken werden vrijwel
uitsluitend aangeschaft door wie er uit
hoofde van zijn beroep belang bij had,
en literatuur die nu tot de hoogtepunten
van die tijd wordt gerekend, vond toen
slechts aftrek bij een enkeling. Cultuur
was, met andere woorden, ook toen al
een consumptieartikel.
Het zal al duidelijk geworden zijn hoe
een toetsing van Finkielkrauts analyse
aan een concreet empirisch onderzoek
uitvalt maar alvorens conclusies te trek
ken is het goed nog even te bezien hoe
het veertig jaar later, tegen het midden
van de negentiende eeuw, met de Mid
delburgse lectuurconsumptie was ge
steld. Wat onmiddellijk in het oog
springt, is de spectaculaire vlucht die
het tijdschrift heeft genomen. In het eer
ste decennium van de negentiende
eeuw vond het tijdschrift voornamelijk
zijn weg via de leesgezelschappen en die
besteedden er toen gemiddeld 1 3 %van
hun budget aan. In het vijfde decennium
was dit gegroeid tot 30%. In het eerste
decennium gaven de particuliere kopers
niet meer dan 3% van hun totale boek
uitgaven aan tijdschriften uit. Veertig
jaar later was dit liefst 22% Veel Mid
delburgers lijken in deze jaren voorna
melijk of zelfs bijna uitsluitend tijd
schriften te hebben gelezen, hetzij door
eigen aanschaf hetzij via een leesgezel
schap - vaak waarschijnlijk allebei.
Een nadere verkenning van dit overwel
digende bestand - het gaat om tegen de
tweehonderd titels - brengt twee ten
denties aan het licht. Enerzijds heeft zich
een explosieve groei voorgedaan in de
categorie van het algemene tijdschrift;
van een stuk of tien aan het begin van de
eeuw zijn het er nu vele tientallen ge
worden. Aan de andere kant heeft een
nieuw fenomeen zijn intrede gedaan:
het vakblad. Bij wijze van spreken kent
rond 1 850 iedere professie, van arts tot
onderwijzer, van zeeman tot hovenier,
haar eigen tijdschrift en de meeste ken
nen er verscheidene: rechten zelfs veer
tien, economie - aan het begin van de
eeuw nog nauwelijks een vakgebied -
negen.
Deze opmerkelijke verschuiving mag
ons evenwel niet over het hoofd doen
zien dat het leesgedrag in andere op
zichten opmerkelijk stabiel is gebleven.
De diversiteit van de verkochte titels is
