VIER GANGEN EN TWEE TOETJES De drukgeschiedenis van „Banket-werk" en andere Brunaeana P.J. Verkruijsse Vooraf Sinds Johan de Brunes Banket-werk is opgenomen in de rubriek „Gastronomia" van een Italiaanse catalogus (zie „Merk waardige werken over gastronomie") is het geoorloofd u een bibliografisch diner voor te zetten van een wat vreemde sa menstelling. De titel van deze uiteenzet ting - „Vier gangen en twee toetjes" - heeft zowel betrekking op de drukge schiedenis van het Banket-werk als op de structuur van dit betoog dat vierdruk- geschiedenissen en twee toegiften be vat. De hierte maken opmerkingen moe ten gezien worden als een menu dat de eetlust moet opwekken. U dient de ge rechten uiteraard daarna zelf te proeven. Een bibliografische uiteenzetting vooraf is niet overbodig, want in de De Brune-li- teratuur heersen hier en daar misver standen over drukken, herdrukken en ti teluitgaven die tot een vertekend beeld van de De Brune-receptie zouden kun nen leiden. Het „bibliograafwerk" heeft - zoals zo vaak bij een eerste toepassing van analy- tisch-bibliografische methoden - ook nu weer tot verrassingen geleid. Natuur lijk zouden er correcties komen op de bi bliografie van Von Winning uit 1921, maar dat de 26 drukken en uitgaven die daar beschreven worden, zouden uitdij en tot niet minder dan 62 (tot in de 1 8e eeuw) mag opmerkelijk heten. Het ligt zelfs in de lijn der verwachting dat ook de huidige bibliografie niet compleet is: er is immers nog steeds geen goede in gang op lof- en drempeldichten in het voorwerk van oude drukken. Onder „Bru- ne", „Bruine", „Brunaeus" of „Spe et Metu" kan wellicht nog werk van Johan de Brune aangetroffen worden. Het feit dat er nu 62 drukken en uitgaven bekend zijn, hoeft overigens niet te wijzen op een grotere populariteit van deze Zeeuwse auteur dan tot nu toe veronder steld is. 1. Emblemata De veelgeroemde Emblemata - ik begin na het voorafje nu aan de eerste gang - omvatten vier nummers in de bibliogra fie, maar zijn slechts tweemaal gedrukt. De zogenaamde 2e druk van Kloppen- burch uit 1636 (Verkruijsse e.a. nr. 1024) is een titeluitgave van de Klop- Voordracht Johan de Brune de Oude-sympo- sium. Utrecht 26 november 1988. penburch/Van der Hellen-druk van 1624 (nr. 1009), aangevuld met 2'/2 katern op het eind en met aanpassingen in het7r- katern van het voorwerk. De druk van Jan Jacobsz. Schipper van 1 661 (nr. 1 054) baseert zich op de aan gevulde titeluitgave van 1636: het is daarvan een regel-voor-regel-herdruk. Een druk van Latham uit circa 1 688 (nr. 1 055), gesuggereerd in de auctiecatalo gus van Frederik Muller van december 1872, welke datering is overgenomen door De Vries in zijn Nederlandsche em blemata (1899), moet stellig als „ghost" beschouwd worden. Latham was vooral of uitsluitend werkzaam in de jaren 1661-1662, zodat de niet-gedateerde druk met zijn naam in het impressum on middellijk na of ook in 1661 geplaatst moet worden. Vergelijking van de signa tuurposities wijst uit dat Schipper-1 661 en Latham-z.j. van hetzelfde zetsel zijn gedrukt. Beide boekverkopers hebben in samenwerking deze druk vervaardigd, waarbij ieder van hen zijn impressum op een gedeelte van de oplage heeft ge plaatst: de andere uitgave is niet ont staan door cancellen van het titelblad. Van de druk-1 624 is in 1 969 een micro- fiche-uitgave (nr. 1 096) en in 1 970 een facsimile-uitgave (nr. 1 099) gemaakt; in 1 970 verscheen een microfiche-uitgave van de druk van 1661 (nr. 1 097). Van een in 1 659 in Heidelberg versche nen druk wordt melding gemaakt door Dielitz in 1884 (zie Verkruijsse e.a. 1 884-01Een dergelijke druk is tijdens het onderhavige onderzoek niet terug gevonden. 2. Siel-gerechten De Siel-gerechten - een werk dat weinig sporen heeft achtergelaten in de De Bru- ne-filologie - zijn na de editio princeps van 1 632 (nr. 1016) tweemaal herdrukt: in 1643 (twee uitgaven: nr. 1027 en 1028) en 1660 (nr. 1051). In een noot op pagina 1 60 wijst Von Winning erop dat De la Rue slechts van één druk spreekt, van 1 644, terwijl Van der Aa een eerste druk van 1643 signaleert. Von Winning heeft geen uitgave van omstreeks die jaren kunnen vinden; er bevinden zich echter wel degelijk exem plaren van deze tweede druk in open baar bezit. Die tweede druk van 1 643 is „Door den Autheur van nieus overzien, en met Gheestelijck Bancket-werck vermeer dert". Deze druk (volgens het colofon nog van 1 642) heeft tot kopij gediend voor de derde druk van 1 660, die een re- gel-voor-regel-herdruk is. De opdracht aan de Prinses van Oranje, die aan de meeste exemplaren van de tweede druk nog via een cancel was toegevoegd, is in 1660 gewoon opgenomen. Naar de door De la Rue (1741-01) be schreven druk Middelburg, Zacharias Roman, 1644, is door Meertens ver geefs gezocht. Ook het onderhavige bi bliografische onderzoek heeft geen druk van 1644 aan het licht gebracht, zodat de beschrijving in De la Rue wel onjuist zal zijn. 3. Psalmen Een derde werk van De Brune dat een herdruk beleefd heeft, is zijn psalmbe werking. Van de eerste druk van 1644 bestaan waarschijnlijk drie uitgaven (twee in 1644 en een in 1662); van de tweede druk van 1650 zijn twee uitga ven bekend. De drukgeschiedenis is vooralsnog on duidelijk. De octrooi-aanvraag door De Brune aan de Staten van Holland dateert reeds van 9 maart 1643 (afgedrukt bij Kleerkooper/Van Stockum). De eerste druk verscheen in 1 644 (nr. 1030). On duidelijk is of er binnen deze druk meer uitgaven zijn. De titelbeschrijving bij Goovaerts doet zulks vermoeden, maar van de door hem beschreven eventuele uitgave is geen exemplaar teruggevon den (zie nr. [1 031]). In 1 650 verschijnt bij Theunis lacobsz een herdruk van De Brunes psalmen, samen met die van Da theen, waarvan twee uitgaven zijn terug gevonden (nr. 1 035 en 1 036). De eerste druk was toen nog lang niet uitverkocht, blijkens de titeluitgave daarvan in 1 662, verschenen te Middelburg bij H. Smidt en P. van Goethem (nr. 1 056). Kleerkoo per/Van Stockum noemen zelfs nog een druk in-1 6° in Schiedam bij Th. Cel-Bom (waarmee wellicht Thomas Dircksz Cel- born bedoeld zal zijn) in 1651 (zie nr. [1 039]). Van deze laatstgenoemde druk is geen enkel exemplaar teruggevonden. 4. Banket-werk Het Banket-werk maakt een flitsende start met twee drukken in 1 657, een derde druk in 1 658, een vierde - aange vuld met een tweede deel - in 1 660 en

Tijdschriftenbank Zeeland

Zeeuws Tijdschrift | 1989 | | pagina 27