WAAR TOOROP IS. DAAR IS RUIMTE
De Toorop-tentoonstelling in Den Haag
Francisca van Vloten
Jan Toorop 1858-1928; een overzichtstentoonstelling van 243 werken van
Jan Toorop. Samengesteld door de Rijksdienst Beeldende Kunst voor drie
exposities in Japan en nu, aangevuld met een honderdtal werken uit open
bare en particuliere collecties, in het expositiegebouw van het Gemeente
museum, Stadhouderslaan 41 te Den Haag. Met medewerking van Victorine
Hefting, Otto de Rijk, Ellinoor Bergveit, Mariette Josephus Jitta, John Sillevis
en Wilfried van den Elshout. Tot en met 23 april 1 989, van dinsdag tot en
met zondag, van 1 1.00 tot 1 7.00 uur.
Bij Bert Bakker verscheen de monografie Jan Toorop, een kennismaking door
Victorine Hefting.
Het zal de taak zijn van latere bewonde
raars Toorops verschillende werken te
rangschikken, het geheel van zijn arbeid
te overzien en met elkander overeen te
komen omtrent zijn rang en beteekenis.
Wij, zijn tijdgenooten, die nu en dan zijn
weg kruisten en hem als een van de onzen
beschouwen, hebben een ander voor
recht. Wij hebben hem aan het werk ge
zien. Wij kennen, uit persoonlijke aan
schouwing, al is het maar een enkel van
de elementen waaruit zijn talent is sa
mengesteld", schreef Albert Verwey in
1918.
JanToorop-Top voor zijn naaste vrien
den - was een man met een enorme uit
straling en aantrekkingskracht. Hij inte
resseerde zich hartstochtelijk voor alles
waar hij mee in aanraking kwam, letter
kunde, muziek, geestelijke stromingen,
mystiek, sociale verbanden, maar een fi
losoof was hij niet. Wat hem bewoog
kwam, geleid door een enorme intuïtie,
rechtstreeks in zijn werk terecht. Uitleg
gaf hij zelden (en dan vaak enigszins ver
ward). „Kijk maar wat ik heb gemaakt,
daar staat het".
En zo is het. Een wandeling langs de nu
tentoongestelde werken in het Gemeen
temuseum is adembenemend. De
weerslag van de 1 9e en het begin van de
20e eeuw is hier te zien in het werk van
één man. Impressionisme naast pointil-
lisme en symbolisme, een neiging naar
Art Nouveau, expressionisme en surrea
lisme - vele richtingen in een grote ver
scheidenheid aan technieken.
Toorops vriendenkring strekte zich tot
ver buiten onze landsgrenzen uit. Hij on
derhield contacten met kunstenaars in
België, Frankrijk, Engeland, Denemar
ken, Duitsland en Oostenrijk, oefende
invloed op hen uit en werd door hen
beïnvloed. Op een kentering der tijden
geboren, steeds openstaand voor het
nieuwe, dromer en realist, is Toorop die
zo gemakkelijk impulsen opnam om ze
op een eigen wijze te verwerken, bij uit
stek geschikt om ons via zijn werk een
beeld te geven van het culturele klimaat
in West-Europa rond de eeuwwisseling.
Dat Toorop juist nu aan een herwaarde
ring toe lijkt, is niet zo verwonderlijk.
Frans Erens, ook iemand uit de kring der
Tachtigers, noemde het „de proef der
eeuw doorstaan" (Vervlogen jaren,
1 938). Stel dat die proef algemene gel
digheid heeft, dan mag men aannemen
dat generaties daarbij een grote rol spe
len. Na honderd jaar zal men immers ge
middeld in de derde nieuwe generatie
zijn, tijd genoeg om van these via anti
these en synthese weer bij de (al dan niet
aangepaste) these te belanden. Zo is de
tijd nu weer rijp voor Toorop en het is in
de eerste plaats aan Victorine Hefting te
danken dat daar gebruik van werd ge
maakt.
Levensloop
Jan Theodoor Toorop werd op 20 de
cember 1 858 in Poerworedjo (Java) ge
boren. Zijn vader was van Nederlands-
Noorse afkomst, zijn moeder half In
disch en half Chinees. Tot 1869 bleef
Toorop in Indië, van 1 863 tot 1 867 op
het eiland Banka, verderop Java. Onver
getelijk waren trektochten met zijn va
der, assistent-resident en amateur-mi
neraloog, door het oerwoud van Banka;
zijn leven lang bleef Jan Toorop zich die
geheimzinnige natuurwereld herinne
ren, was hij ontvankelijk voor Oosterse
invloeden. „Iemand die mij niet ziet in
Jan Toorop (1885-1 928).
mijn Oosterse gedachtenwere/den de be
zwerende tekenen niet verstaat die ik in
die kunst heb aangevoeld, kan mijn werk
niet begrijpen", schreef hij in 1892 in
een brief.
Eenmaal in Nederland paste hij zich ge
makkelijk aan de veranderde leefom
standigheden aan, maar de scholing die
zijn ouders hem hadden toegedacht
kreeg hij niet. Altijd in de weer met
schetsboek en potlood, had hij niet veel
aandacht voor de lessen op de verschil
lende scholen waar hij naartoe werd ge
stuurd. Het was de kunstverzamelaar
Ernst Ahn, een relatie van Jans vader,
die zijn talent onderkende en zijn ouders
ervan wist te overtuigen dat hij een vak
opleiding moest gaan volgen.
In 1 880 liet Toorop zich inschrijven aan
de Academie van Beeldende Kunsten in
Amsterdam. Hij woonde er een tijdje sa
men met Jan Veth, werd lid van St. Lu
cas, leerde de impressionisten van de
Haagse School kennen en schilderde
aanvankelijk in hun stijl. In 1 882 vertrok
hij met Antoon Derkinderen naar Brus
sel, toen het culturele centrum van Euro
pa. Hij volgde lessen aan de Académie
Royale des Beaux Arts, maar was vooral
vaak te vinden in de kring rond de advo
caten Octave Maus en Edmond Picard,
beiden grote kunstliefhebbers en, in
1883, de oprichters van Les XX, een
groep van 20 vooruitstrevende kunste
naars die jaarlijks exposeerden. In 1 884
werd Toorop, na te hebben geëxposeerd
bij L'Essor, de avant-garde groep waar
Les XX uit was voortgekomen, als enige