WAAR TOOROP IS. DAAR IS RUIMTE De Toorop-tentoonstelling in Den Haag Francisca van Vloten Jan Toorop 1858-1928; een overzichtstentoonstelling van 243 werken van Jan Toorop. Samengesteld door de Rijksdienst Beeldende Kunst voor drie exposities in Japan en nu, aangevuld met een honderdtal werken uit open bare en particuliere collecties, in het expositiegebouw van het Gemeente museum, Stadhouderslaan 41 te Den Haag. Met medewerking van Victorine Hefting, Otto de Rijk, Ellinoor Bergveit, Mariette Josephus Jitta, John Sillevis en Wilfried van den Elshout. Tot en met 23 april 1 989, van dinsdag tot en met zondag, van 1 1.00 tot 1 7.00 uur. Bij Bert Bakker verscheen de monografie Jan Toorop, een kennismaking door Victorine Hefting. Het zal de taak zijn van latere bewonde raars Toorops verschillende werken te rangschikken, het geheel van zijn arbeid te overzien en met elkander overeen te komen omtrent zijn rang en beteekenis. Wij, zijn tijdgenooten, die nu en dan zijn weg kruisten en hem als een van de onzen beschouwen, hebben een ander voor recht. Wij hebben hem aan het werk ge zien. Wij kennen, uit persoonlijke aan schouwing, al is het maar een enkel van de elementen waaruit zijn talent is sa mengesteld", schreef Albert Verwey in 1918. JanToorop-Top voor zijn naaste vrien den - was een man met een enorme uit straling en aantrekkingskracht. Hij inte resseerde zich hartstochtelijk voor alles waar hij mee in aanraking kwam, letter kunde, muziek, geestelijke stromingen, mystiek, sociale verbanden, maar een fi losoof was hij niet. Wat hem bewoog kwam, geleid door een enorme intuïtie, rechtstreeks in zijn werk terecht. Uitleg gaf hij zelden (en dan vaak enigszins ver ward). „Kijk maar wat ik heb gemaakt, daar staat het". En zo is het. Een wandeling langs de nu tentoongestelde werken in het Gemeen temuseum is adembenemend. De weerslag van de 1 9e en het begin van de 20e eeuw is hier te zien in het werk van één man. Impressionisme naast pointil- lisme en symbolisme, een neiging naar Art Nouveau, expressionisme en surrea lisme - vele richtingen in een grote ver scheidenheid aan technieken. Toorops vriendenkring strekte zich tot ver buiten onze landsgrenzen uit. Hij on derhield contacten met kunstenaars in België, Frankrijk, Engeland, Denemar ken, Duitsland en Oostenrijk, oefende invloed op hen uit en werd door hen beïnvloed. Op een kentering der tijden geboren, steeds openstaand voor het nieuwe, dromer en realist, is Toorop die zo gemakkelijk impulsen opnam om ze op een eigen wijze te verwerken, bij uit stek geschikt om ons via zijn werk een beeld te geven van het culturele klimaat in West-Europa rond de eeuwwisseling. Dat Toorop juist nu aan een herwaarde ring toe lijkt, is niet zo verwonderlijk. Frans Erens, ook iemand uit de kring der Tachtigers, noemde het „de proef der eeuw doorstaan" (Vervlogen jaren, 1 938). Stel dat die proef algemene gel digheid heeft, dan mag men aannemen dat generaties daarbij een grote rol spe len. Na honderd jaar zal men immers ge middeld in de derde nieuwe generatie zijn, tijd genoeg om van these via anti these en synthese weer bij de (al dan niet aangepaste) these te belanden. Zo is de tijd nu weer rijp voor Toorop en het is in de eerste plaats aan Victorine Hefting te danken dat daar gebruik van werd ge maakt. Levensloop Jan Theodoor Toorop werd op 20 de cember 1 858 in Poerworedjo (Java) ge boren. Zijn vader was van Nederlands- Noorse afkomst, zijn moeder half In disch en half Chinees. Tot 1869 bleef Toorop in Indië, van 1 863 tot 1 867 op het eiland Banka, verderop Java. Onver getelijk waren trektochten met zijn va der, assistent-resident en amateur-mi neraloog, door het oerwoud van Banka; zijn leven lang bleef Jan Toorop zich die geheimzinnige natuurwereld herinne ren, was hij ontvankelijk voor Oosterse invloeden. „Iemand die mij niet ziet in Jan Toorop (1885-1 928). mijn Oosterse gedachtenwere/den de be zwerende tekenen niet verstaat die ik in die kunst heb aangevoeld, kan mijn werk niet begrijpen", schreef hij in 1892 in een brief. Eenmaal in Nederland paste hij zich ge makkelijk aan de veranderde leefom standigheden aan, maar de scholing die zijn ouders hem hadden toegedacht kreeg hij niet. Altijd in de weer met schetsboek en potlood, had hij niet veel aandacht voor de lessen op de verschil lende scholen waar hij naartoe werd ge stuurd. Het was de kunstverzamelaar Ernst Ahn, een relatie van Jans vader, die zijn talent onderkende en zijn ouders ervan wist te overtuigen dat hij een vak opleiding moest gaan volgen. In 1 880 liet Toorop zich inschrijven aan de Academie van Beeldende Kunsten in Amsterdam. Hij woonde er een tijdje sa men met Jan Veth, werd lid van St. Lu cas, leerde de impressionisten van de Haagse School kennen en schilderde aanvankelijk in hun stijl. In 1 882 vertrok hij met Antoon Derkinderen naar Brus sel, toen het culturele centrum van Euro pa. Hij volgde lessen aan de Académie Royale des Beaux Arts, maar was vooral vaak te vinden in de kring rond de advo caten Octave Maus en Edmond Picard, beiden grote kunstliefhebbers en, in 1883, de oprichters van Les XX, een groep van 20 vooruitstrevende kunste naars die jaarlijks exposeerden. In 1 884 werd Toorop, na te hebben geëxposeerd bij L'Essor, de avant-garde groep waar Les XX uit was voortgekomen, als enige

Tijdschriftenbank Zeeland

Zeeuws Tijdschrift | 1989 | | pagina 28