I. VOORGESCHIEDENIS EN OPRICHTING
VAN DE N.V. THE VITRITE WORKS
Uitrite #orks
THE
In de maand februari van het jaar 1 879
brandde in Boston U.S.A. voor het eerst
een elektrisch gloeiende kooldraad-
lamp, als resultaat van het onvermoeid
experimenteren van Thomas Alva Edi
son. Het is weinigen bekend, dat in de
zelfde maand februari Joseph Swan in
de Engelse stad Newcastle-upon-Tyne
met succes zijn elektrische lamp met een
gloeiend koolstaafje demonstreerde. De
uitvinding van de elektrische gloeilamp
heeft de gehele mensheid tot zegen ge
strekt. Al spoedig ontstonden in vele
plaatsen in Amerika en Europa bedrijfjes
waarin kleine ondernemers de fabricage
van kooldraadlampen ter hand namen.
In Eindhoven was het ir. G. L. F. Philips,
die zich in 1891 op de vervaardiging van
gloeilampen toelegde. Hij werkte samen
met zijn broer A.F.Philips en hunonder-
neming, de N.V. Philips' Gloeilampenfa
brieken heeft, zoals algemeen bekend is,
een fenomenale ontwikkeling gekend;
zij groeide uit tot een van de grootste in
dustriële concerns ter wereld.
In die prille jaren van de gloeilamp on
dernam een Middelburger, Johan Bou-
dewijnse, bijgestaan doorzijn broerCor-
nelis en door Marinus van der Leijé, in
1887 eveneens de fabricage van kool
draadlampen, in een pand aan het Arme-
niaans Schuitvlot. De firma Johan Bou-
dewijnse onderhield zakelijke relaties
met een Amerikaan, Theodore Mace, die
tezamen met Alfred Swan sinds 1886
fabrieken exploiteerde onder de naam
The Vitrite Luminoid Company, in Har
rison (New York, U.S.A.) en in Gates-
head-on-Tyne (Engeland). In deze fa
brieken werden lampvoeten vervaar
digd, die men lampcaps noemde, en
lamphouders, toen fittings geheten. De
lampvoet van Mace was voor die tijd een
belangrijke vinding en deze kreeg meer
en meer betekenis naarmate de ontwik
kelingsgang van het elektrische licht
voortschreed.
Oorspronkelijk bestond de lampvoet uit
een huls van messing met contactplaat
jes van hetzelfde metaal, waartussen
gips als isolatie dienst deed. Deze lamp
voeten voldeden niet. Het gips bleef dik
wijls vochtig en dit veroorzaakte kort
sluiting. Men wenste dus iets beters. De
oplossing was, naast het dure porselein,
het veel goedkopere Vitrite-glas. Daar
mee kon men behoorlijke lampvoeten
maken, sterk en voldoende isolerend.
Monogram in de gevel.
De Engelse fabriek was een geregelde
toeleverancier van de firma Johan Bou-
dewijnse Co. Bij een bezoek aan Mid
delburg in 1 888 gaf de heer Mace te
kennen dat hij er ernstig over dacht zijn
fabriek uit Engeland over te plaatsen
naar het continent, teneinde moeilijkhe
den met de Britse patentwetten te voor
komen. Was er in Middelburg gelegen
heid de fabricage van lampvoeten te be
ginnen? Sinds kort stonden de gebou
wen van de voormalige Commercie
Compagnie aan de Maisbaai leeg. Mace
kon deze gebouwen en terreinen van de
gemeente Middelburg in erfpacht krij
gen en zo kwam het dat in 1889 door
hem The Vitrite Works Ltd. werd opge
richt voor de fabricage van lampcaps en
fittings. Hij vestigde zijn kantoor in het
uit 1616 daterende gebouw van de
Vereenigde Oostindische Compagnie,
waarin destijds de opperequipagemees-
ter was gehuisvest. Een zwart marmeren
plaatje met in gouden letters „The Vi
trite Works Ltd." werd aan de gevel van
het gebouw bevestigd, naast de ingang.
Het herinnerde tot augustus 1985 aan
een kleine eeuw Vitrite-activiteit.
De Engelse onderneming fabriceerde
haar produkten onder strikte geheim
houding. Aanvankelijk waren de lamp-
caps geheel of voor het grootste deel ge
maakt van vitrite, het zwarte glas dat
verkregen werd uit de smelt van een
mengsel van verschillende grondstof
fen, waarvan de samenstelling het grote
geheim van Mace was. De naam vitrite is
afgeleid van het latijnse woord „vitrum"
(glas). Er zweefde iets van geheimzin
nigheid over deze fabriek. Uit de oude
gebouwen stak een aantal zwaar roken
de schoorstenen omhoog en 's avonds
zag men hoe werklieden met lange ijze
ren stangen rood gloeiende bollen uit de
smelttorens tevoorschijn haalden, om
deze met een sierlijke zwaai naar in het
"gebouw geplaatste toestellen te slinge
ren. Deze rood gloeiende bollen vorm
den het middelpunt van de geheimzin
nigheid, want dit was het vitrite2) waar
van de verschillende voorwerpen wer
den gemaakt. Indien het geheim van de
li IST No. 24.
No. 17.
I Gulden.
I Francs
Mark.
38.00.
80.00.
64.25.
pr. 1000 pieces, net.
MIDDELBURG
HOLLAND
No. 17 B.
s. d. j Gulden. I Francs. Mark.
3. 6. 8 j 40.00. 1 85.00. 67.50.
pr. 1000 pieces, net.
Dit bevindt zich nu in het museum op Arnes! in.
2) Het vitrite bestond uit taai-loodglas, later er-
vangen door goedkoper natronglas.