het francois ryckhalsmuseum te middelburg
180
een poëtisch element in het alledaagse."
(citaat naar L. J. Bol, 1 983)
Representatieve „boereninterieurs" van
Ryckhals bevinden zich onder andere in
Karlsruhe (2), Praag (2), Budapest (2) en
in het Francois Ryckhalsmuseum te Mid
delburg.
De visstukken
De visstukken verbeelden grote vissen,
die op het strand liggen. Ze zijn uiterst
gedetailleerd geschilderd. Daarbij ma
ken kreeften en krabben, mensen op het
strand wandelend, in de verte vage
schepen en op de achtergrond het sil
houet van een Zeeuwse haven of stad,
de compositie compleet.
Tot nu toe zijn drie visstukken van Ryck
hals bekend namelijk „Vis en kreeft op
het strand",1 642, Collectie Art Museum
Sebastopol. „Vis op het strand met op de
achtergrond een stad" (Veere?), 1643,
Musée d'lxelle te Brussel. „Visstuk met
op de achtergrond het silhouet van Vlis-
singen". Particuliere verzameling Brus
sel.
De landschappen
In de weinige landschappen (ook wel
veestukken genoemd), die we van Fran
cois Ryckhals kennen, zijn enkele typi
sche kenmerken opvallend. In de kop
van zo'n grijs-witte koe zijn structuur en
inplanting van de haren om de blinkend
In Wereldoorlog II verbrand.
bruine oogjes - naar ons begrip van
„koeie-ogen" te klein - en de weekheid
van de bijzonder brede rose snoet met
de grote wijd-open neusgaten en de tan
den op een karakteristiek persoonlijke
wijze weergegeven. In het werk uit het
Dordrechts Museum wordt het tonalis-
me met zijn licht-donker tegenstelling
verlevendigd door het heldere zilver-
grijswit en het roodbruin van het hoorn
vee, alsook door tinten rood, wit en
blauw in de kleding van man en vrouw,
die hier nu ook meer corpus hebben, (ci
taat naar Bol). Het werk hield vaak een
bijbels verhaal in.
Dit genre schilderijen werd in zijn tijd
zeer gewaardeerd en kwam in de grote
belangrijke collecties (Antwerpse const-
kamers) voor. Al tijdens zijn leven werd
zijn werk gekopieerd.
Landschappen van Ryckhals treft men
onder meer aan in het Zeeuws Museum
te Middelburg („Jacob hoedt de kudde
van Laban") in een privécollectie in Tsje-
choslowakije („De terugkeer van Ja
cob") en in het Dordrechts Museum (een
mengvorm van landschap en boerenin-
terieur).
De pronkstillevens
In 1640 en volgende jaren schilderde
Ryckhals stillevens van geheel andere
aard dan de voorgaande rustieke. Hij
penseelt dan weelderige composities
met kostbare kannen, schalen en boka
len, waar het fraaie glaswerk tintelt, rijk
gedreven goud en zilver glinstert,
hoogst bekwame pronkstillevens, die
het uithouden naast het beste dat in die
tijd de kunst van het stilleven in ons land
te bieden had.
Dit deel van Ryckhals' oeuvre, met por
selein, edelmetaal, grote kreeften en ko
stelijk fruit, vormt wel een grote tegen
stelling met zijn boerse ensembles van
potten en pannen, kool en knolraap.
De rijke en armelijke objecten in Ryck
hals' tweeërlei stilleven-categorieën il
lustreren onbedoeld welsprekend de so
ciaal-economische tegenstellingen tus
sen de rijke koopstad en het arme platte
land. In Middelburg heerste in die tijd
grote welvaart (de VOC).
Middelburg telde in die jaren veel zil
versmeden. Hun kunstprodukten zien
we in volle glorie op deze schilderijen.
De pronkstillevens hebben, als zoveel
17e-eeuwse schilderijen een Vanitas-
bedoeling: herinnering aan ijdelheid en
eindigheid, hier meer versluierd dan in
de bekendere voorbeelden met doods
hoofden en uitgebluste kaars. Een oude
foliant met ezelsoren, documenten met
uithangend zegel, vreemde voorwerpen
te midden van al die kostbaarheden, zijn
de sleutel tot het begrip van deze stille
vensoort. (citaat naar L. J. Bol)
Ingvar Bergström: „Voortreffelijk zijn
kreeft en krab geschilderd, met een vol
maakt gevoel voor variatie in de stofuit
drukking. De enige meester, die een ver
gelijking hierin kan doorstaan is Abra
ham van Beyeren."
Schitterende pronkstillevens van Fran
cois Ryckhals zijn onder andere te zien in
de Hermitage te Leningrad, in het Mu
seum voor Schone Kunsten te Budapest
en er bevinden zich enkele in particuliere
verzamelingen.
Francois Ryckhals behoort onmisken
baartot de grootmeesters der 1 7e eeuw.
Dat is nu weer zichtbaar gemaakt in zijn
geboortehuis.
Litteratuur:
Dr. A. Bredius: „De schilder Francois Ryckhals". Oud
Holland. 1917.
L. J. Bol: Francois Ryckhals, een Middelburgse schil
der die zijn naam verduisterde, - zijn invloed op tijd
genoten." Onbekenden. 1982.
Ingvar Bergström: „Twee onbekende stillevens van
Francois Ryckhals." Oud Holland. 1 949.
Bernhard Kirchaesser: „Kunstimpulse im hoilandi-
schen Middelburg", Die Drei. 1989.
