het kasteel van zaamslag. „de torenberg" als middelpunt van de ambachtsheerlijkheid zaamslag 192
Daklei met ingekraste tekening van een zeilschip,
(foto auteur, opgravingscampagne 1983).
ontvangers. Uit de levendige correspon
dentie, die het drietal met hun weldoe
ner onderhielden krijgen we een aardig
beeld van het alledaagse leven te
Zaamslag en op het kasteel27).
Zo liet men op 21 augustus 1566 uit
Zaamslag weten, dat er vanuit Gent be
richt was ontvangen om de tafels, beel
den e.d. uit de kerk te verwijderen en die
in veiligheid te brengen met het oog op
een eventuele beeldenstorm. Men had
nog nooit eerder zo'n merkwaardige
brief ontvangen, dus was men Jn groote
perplexyteyt en vroeg de heer om raad.
Naarmate de toestand te Zaamslag na
1570 en met name 1572 dramatische
vormen begon aan te nemen neemt het
aantal brieven dat over en weer wordt
geschreven toe. Zaken als verpachtin
gen, dijkzorg, benoemingen e.d. komen
steeds weer in de brieven terug. Invallen
vanuit zee, toenemende dijklasten,
moeilijkheden om de molens te ver
pachten en inkwartiering van soldaten,
om maar een paar problemen uit deze ja
ren te noemen, pas nu bleek hoe waar
devol een invloedrijke ambachtsheer
kon zijn.
Na de verbranding van Axel medio 1 574
werden er plannen gesmeed Zaamslag
met 200 soldaten te versterken, die hun
intrek op het kasteel en in de brouwerij
zouden nemen. De brouwerij bestond al
in 1 532, toen notaris Collaert de Schie-
tere „voorwaarden" had gemaakt deze
te verpachten. In dat jaar was de brou
werij vanaf de 3e maart tot de 26e de
cember in bedrijf en brouwde bij elkaar
108 tonnen „Zaemslaghs" bier, waar
voor hij de wezen 7 gr. vlaams per ton
moest betalen28).
De heer van Zaamslag had een molen
optSant staan, die hij voor een termijn
van drie of meerdere jaren verpachtte.
De tweede te Screydijck kon de heer tij
dens de jaren na 1 570 maar nauwelijks
in bedrijf houden, want in die moeilijke
tijd was er geen pachter te vinden. In
1575 was er onenigheid over de bouw
en exploitatie van een rosmolen op het
nederhof van het kasteel door de schout.
Gillis Baert weigerde deze van het kas
teelterrein te verwijderen, waar hij ook
het kasteel was gaan bewonen. De
schout was dus inmiddels een echte
„kasteel heer-bij-afwezig heid-van" ge
worden.
Nog twee andere bronnen verschaffen
ons heel wat informatie over de situatie
te Zaamslag tijdens het derde kwart van
de zestiende eeuw. Uit het kohier van de
XXe penning uit 1571 kunnen we alle
huis- en landbezitters reconstrueren29).
Bovendien blijkt hieruit ook hoe gecom
pliceerd het eigendom der tienden rond
om Zaamslag was en dat de Heer van
Zaamslag hier maar een klein aandeel in
had. Vergelijken wij zijn positie met die
van de andere grondheren dan blijkt de
Heer van Zaamslag heel wat minder be
langrijk te zijn dan zijn status wel sugge
reert. Instellingen als Boudelo, de Orde
der Tempeliers, de St. Baafs en St. Pie
tersabdij, Terhaghen en Byloke hadden
een groter aandeel in de verdeling van
het grondeigendom dan Anthonis Quar-
ré. Dat neemt niet weg, dat zijn bestuur
lijke taak ter plaatse van essentieel be
lang was en bleef. In de praktijk leidde
dit ertoe, dat de bewindhebbers van de
onderscheiden instellingen met de per
sonen, die de belangen van de am
bachtsheer vertegenwoordigden sa
menwerkten tot nut van het algemeen al
was eigenbelang voor sommigen onder
hen geen vreemd begrip.
Tweede en laatste belangrijke zestien-
de-eeuwse bron is de kaart van Frachoys
Horenbault, die uit 1569 dateert30). Dit
is de enige kaart waarop dorp en kasteel
van Zaamslag zo duidelijk zijn getekend,
dat een poging om van deze kaart met
behulp van het penningkohier een re
constructie van Zaamslag te maken gro
te kans van slagen maakt. We zien hier
op het kasteel met een hoofdgebouw en
een ringgracht aangegeven. Het neder
hof (voorburchtterrein) is niet te zien.
Niettemin moeten we ons het kasteel
complex uit die tijd hoogstwaarschijnlijk
als volgt voorstellen. Een hoofdgebouw
Tabel 2.
Spreiding van het goederenbezit van de kerk van Zaamslag (Heilige Geest) in
1535/36 en 1558/5932).
poldergebieden grondbezit in
1535/36 1558/59
West-Zaamslag
61 m
157'/2
r
57 m
7 r
Ghenderdijcke
26 m
185
r
25 m
13 r
Aendijcke
1 4 m
172
r
7 m
230 r
Copwijck
6 m
125
r
1 8 m
249 r
Schreydijck
1 0 m
24
r
7 m
58'/2 r
Bayaertspolder
4 m
100 r
Hugheneelspolder
4 m
81 r
'sVisscherspolder
4 m
150 r
Beoostenblije
2 m
75
r
Oud-Othene
3 m
241
r
Totale bezit
125 m
7 9 "A
r
128 m
2881/2 r
