Aan de
Werklieden bij de
JSpoorwegwerken
te Arneniuiden.
Oproer in het bedrijf der levende werktuigen
Toen laatstleden Maandag ongeregeldheden en gewelddadige
handelingen ook in dtease (temeeiite heidnai plaats gehad, zijn de
meeaten l wer geruxxlziittkt geworden daaraan meer ol' min deel te
nemen.
Ik mag gelooven, volgens hetgeen mij door velen I wer is
medegedeeld, dat dit tegen lWen wil gesehied is, en I.W ierngkeer
naar uw vverk.de orde en werkzaamheidwaarvan gij (dijken geeft,
zijn zoowel voor tnij, als voor andere Autoriteiten «"en ln-wijs. dat
die ongert-geldiieden niet uit l UrrUm voort kwamenmaar «lat gij
door anderen stift me«legenl«>ept.
Ik moet L eehter waarsehtivven legen herhaling van het voor
gevallen»».
Met voornemen staat vast, dat ierlei-e ongeregeldheid tal te keer
gegaan worden, desnoods niet hulp van Militairen.
Laat V <htn ook niet verleiden, wanneer kwaadwilligen l
medeslepen, maar denkt er aan. dat te Rotterdam de <h-elnemers
aan h«»t oproer met rijf jaren tiichihiiiixlrnf gestralt zijn. en dat ook
gij één txKfeiMiU vair onhedaehtzanni tneth-vv erken aan ongeregeld
heden met een lang verblijf in «Ie gevangenis zond! kunnen hoeten.
Sluit U du» niet m««er aan oproernmkers aal».
Alle goedgezind «'ii. en daaronder tij, dit weigeren om mi»
ongeregeirihedm deel Ie nemen, kunnen rekenen op de hulp der
opentmre maeht en op imseherming, die hun ruimschoots zal
gegeven worden,
A rnemuiden, ijh Apri 1 18(59.
De Burgemeester ra» Amemniden
SCBO&EB
mmik? m w khhmuh* r->,
werkers legden ruim een week het
werk neer. Op maandag 11 juli ont
stonden er opnieuw ongeregeldheden
bij de watermolen te Terneuzen.
Werkwilligen werden tegengehouden.
Eén man kwam daarbij in het water
terecht en verdronk. De marechaussee
werd ingeschakeld om de orde te
herstellen. Zij arresteerde negen
grondwerkers op beschuldiging van
diefstal, mishandeling en aanstichting
van de staking. De staking liep af, maar
de ontevredenheid bleef. Een week
later waren 800 arbeiders naar elders
vertrokken.
Dankzij de rapporten van de hoofd
ingenieur van Rijkswaterstaat en
Von Raden, commandant van de
marechaussee, weten we veel over de
achtergronden van de ontevredenheid.
De directe aanleiding voor de staking
bleek de komst, op 3 juli, van enkele
commissionairs van aannemers in
Holland te zijn geweest. Zij beloofden
de arbeiders een veel hoger loon.
De hoofdoorzaken voor de ontevreden
heid lagen echter dieper. De aan
nemers waren traag met uitbetalen, de
meeste arbeiders hadden nog onge
veer zeven gulden tegoed. Voorts
waren er grote verschillen in inkomsten
bij verschilende werkzaamheden.
Putwerkers verdienden 1,80, sjouwers
ongeveer 50 cent per dag. Een derde
klacht betrof de woekeraars in de
magazijnen. "Zij bedriegen in prijs,
gewicht, maat en kwaliteit."15 Een eis
tenslotte was een eerlijke en contro
leerbare inhouding op het loon voor
geneeskundige behandelingen.
Von Raden concludeerde: "Het kwaad
moet gezogt worden in de onderne
mingen die zo laag inschrijven dat er
op de lonen beknepen moet worden."16
Nadat enkele honderden grondwerkers
vertrokken waren deden zich geen
nieuwe ongeregeldheden meer voor.
Een jaar later werd er opnieuw, zonder
succes, gestaakt.17
Op 23 september 1852 begonnen de
3000 arbeiders aan de indijking van de
schorren bij Fort Bath een staking die
tot half oktober zou gaan duren.
Het was al lang onrustig op het werk.
In juli had burgemeester D. Janssen
van Bath om versterkingen gevraagd
en op 1 september waren er ongere
geldheden onder de polderwerkers
gemeld. Aannemer Alstein bood aan
zelf de kosten voor legering en voeding
van de marechaussee op het werk te
betalen.
Bron: Zeeuws Documentatiecentrum
De stakers eisten hoger loon, dat was
1,45 per dag, betere huisvesting en uit
betaling van achterstallig loon, ontstaan
door het vertrek van opzichter/
aannemer Dronkers. Voorts eisten zij
een uitbetaling van tien gulden aan alle
stakers vanwege loonderving in de
stakingsperiode. De vastberadenheid
van de stakers werd mede veroorzaakt
door de slechte leefomstandigheden.
De huisvesting in keten op de schorren
was door het aanhoudend slechte weer
zo beroerd geworden dat groepen van
soms wel 80 grondwerkers onderdak
bij boeren vroegen, "die dit bezwaarlijk
durven weigeren".18
De staking ontpopte zich tot een ver
beten strijd waaraan 140 rrvlitairen en
de gezamenlijke inspanningen van
justitie en politie nauwelijks een eind
konden maken. Van een langzaam
verloop van de staking was ook geen
sprake want op 10 oktober meldde
Janssen dat er nog steeds gestaakt
werd "over bijna de gehele uitgestrekt
heid van het werk".19 De Officier van
Justitie stelde tenslotte, na verklaard te
hebben dat de eisen van de stakers
onredelijk waren, dat allen op
11 oktober weer aan het werk moesten
of van het werk verdwenen moesten
zijn. De keten van de stakers zouden
worden afgebroken, wat ook gebeurde.
Spoedig ontstonden nieuwe problemen
bij de uitbetaling doordat de aannemers
zich beschermd dachten door de
137
