Nieuw licht op de Maria-verering te Aardenburg
in de Middeleeuwen
Inleiding
Pelgrimsinsignes van Onze-
Lieve-Vrouwe van Aardenburg
R. M. van Heeringen en H. Hendrikse
Afb. 1. Links pelgrimsinsigne van Onze-Lieve-Vrouwe van Aardenburg gevonden te Damme. Hoogte 9,2 cm, breedte 5,9 cm.
Collectie Wetenschappelijk en Kultureel Centrum van de Duinenabdij en de Westhoek, Koksijde, België. Rechts pelgrimsinsigne
van Onze-Lieve-Vrouwe van Aardenburg gevonden te Sluis. Hoogte 8,1 cm, breedte 6,5 cm. Collectie Rijksmuseum
Het Catharijne Convent, Utrecht. Tekening L. Goldschmitz-Wielinga, Archeologische Werkgemeenschap voor Nederland (AWN),
afd. Zeeland.
97
Ter gelegenheid van de tentoonstelling
'Pilgremme tot Ardenbuerch.
Aardenburg als bedevaartplaats' die
tot en met 29 september 1991 te zien
is in het Gemeentelijk Archeologisch
Museum van Aardenburg, werden de
gegevens met betrekking tot Aarden
burg als Middeleeuwse Maria-
bedevaartplaats verzameld en opnieuw
geïnterpreteerd.
Voor het bestaan van Aardenburg als
bedevaartplaats beschikken we over
bronnen van verschillende aard.
Punt van vertrek in dit artikel zijn de
archeologische vondsten die ons iets
over deze bedevaart vertellen.
We hebben het dan over de kleine
metalen plaatjes die pelgrims als
'souvenir' mee naar huis namen: de
zogenaamde pelgrimstekens of
pelgrimsinsignes. Na afgedankt en
tussen het huisvuil terecht gekomen te
zijn, komen deze voorwerpjes - als we
geluk hebben - graafwerk weer te
voorschijn. Ze vormen over talloze
bedevaartplaatsen in West-Europa een
bij archeologisch onderzoek of bij
anderunieke bron van informatie. Vaak
is een pelgrimsinsigne zelfs het énige
tastbare bewijs voor het bestaan van
een bedevaartplaats.
Deze langs archeologische weg
verkregen gegevens worden
vervolgens getoetst aan het schriftelijke
bronnenmateriaal. Deze omvatten
onder andere een vermelding over het
ontstaan van de bedevaart, enkele
kerkrekeningen van de OLV-kerk en
gegevens uit gerechtelijke archieven
van verschillende steden over als straf
opgelegde bedevaarten naar
Aardenburg.
Tot slot wordt de ikonografie van de
Middeleeuwse Maria vergeleken met
die uit de periode van na de Reformatie.
Tot voor kort waren drie bijna gave
exemplaren van eenzelfde type Maria-
insigne van Aardenburg bekend,
verdeeld over twee varianten.1 Het eerst
bekende exemplaar is afkomstig uit
