"Het Zeelandgevoel" (7) Zeeland
Edmondo de Amicis (vertaald door P.J. Veth)
Inleiding
In het Rijksarchief Utrecht bladerde ik
door de inventaris van het Koninklijk
Nederlands Aardrijkskundig
Genootschap op zoek naar gegevens
over P. J. Veth (1814-1895) van wie ik
een biografie aan het schrijven ben.
Onder nummer 544 van die inventaris
staat vermeld: Manuscript van P. J.
Veth over de geografie in Nederland, -
tweede helft 19e eeuw -. Aangezien ik
geen boek kende van Veth dat deze
titel droeg, dacht ik een gouden vondst
te hebben gedaan. Dat idee werd
versterkt toen het manuscript voor mij
op tafel lag. Op de omslag stond
geschreven: Verboden in te zien.
Iemand anders was mij voor geweest
en had waarschijnlijk plannen met het
manuscript. Omdat het verbod elke
rechtsgrond miste, het archief is
immers openbaar, begon ik in het
manuscript te lezen. De geografie in
Nederland bleek een reisverhaal te zijn
over een tocht door Nederland, deels
per boot. Vooral het hoofdstuk over
Zeeland wekte mijn belangstelling op.
Het manuscript bleek echter onvoltooid
want na 183 pagina's stopte het
verhaal midden in de zin tijdens een
bezoek aan Alkmaar. Omdat ik nog
steeds in de veronderstelling
verkeerde dat het om een populaire
geografie in de vorm van een
reisverhaal ging, begon ik mij de
redenen af te vragen waarom Veth zijn
project zo plotseling afgebroken had.
Nadat ik in een enthousiaste bui het
gedeelte over Zeeland aan een vriend
had voorgelezen, overhandigde hij mij
enkele dagen later, na een bezoek aan
de tentoonstelling, 'Het Italiëgevoel' in
de Koninklijke Bibliotheek in Den Haag,
schuchter een boek van Edmondo de
Amicis, Nederland en zijn bewoners,
een bewerking van de oorspronkelijke
Nederlandse vertaling uit 1876 van
D. Lodeesen door R. Fagel in de serie
Op Schrijvers Voeten van uitgeverij
L. J. Veen te Amsterdam. Toen
Edmondo de Amicis (1846-1908) zijn
boek Olanda (Firenze 1874) na een
reis door Nederland in 1873 schreef,
was hij al een gevierd auteur, die een
belangrijke rol had gespeeld in de
Italiaanse eenwording. Het boek werd
buiten verwachting een groot succes
en beleefde vele herdrukken. Bij
navraag bleek dat het boek nog steeds
een leidraad is voor vele Italianen, die
in steeds grotere getalen het Venetië
van het Noorden overspoelen. Het
tweede hoofdstuk van Nederland en
zijn bewoners handelt over Zeeland en
vertoonde een treffende gelijkenis met
het hoofdstuk Zeeland uit Veth's
geografie in Nederland. Hieruit kon ik
concluderen dat het manuscript een
onafgemaakte vertaling van Olanda
was.
Het valt nu ook makkelijker te
verklaren waarom het manuscript
onvoltooid is gebleven. In dezelfde stad
waar hij hoogleraar Land- en
Volkenkunde van Nederlands-lndië
was, verscheen begin september 1876
net voordat Veth zijn vertaling had
afgemaakt, de vertaling van Lodeesen.
Het moet voor Veth, die door Multatuli
'een kampioen van belang' werd
genoemd, wel als een schok zijn
gekomen. Ik kan me het moment
levendig voorstellen waarop een van
zijn vrienden het studeervertrek in zijn
huis aan de Papengracht in Leiden
binnen kwam en, met een even
schuchter gebaar als mijn vriend,
Nederland en zijne bewoners op de
lessenaar neerlegde waaraan Veth
altijd onverstoorbaar stond te schrijven.
Misschien was het een troost voor
Veth dat hij op het eind van september
voor het eerst de geheimzinnige
archipel met eigen ogen kon
aanschouwen.
Veth die voorzitter was van het
Aardrijkskundig Genootschap, sprak
op 30 september 1876 de vergadering
in Middelburg toe." (Hij) opende de
bijeenkomst met een woord van hulde
aan de Zeeuwsche hoofdstad, waar
een vergadering van het Genootschap
zoo alleszins op haar plaats was.
Zeeland had zoowel beroemde
landreizigers als reizigers ter zee
opgeleverd, bevatte de merkwaardigste
oudheden en had in den jongsten tijd
door de oprichting van een
departement ...van zijn belangstelling in
de aardrijkskunde doen blijken."
(Tijdschrift van het Aardrijkskundig
Genootschap, TAG-2 (1877), p. 217).
De vertaling van Veth van het
hoofdstuk Zeeland uit het boek van De
Amicis wordt hier in zijn oorspron
kelijke versie gegeven. Het
Zeelandgevoel van De Amicis, is er
een van de plecht van het schip. Hij zet
geen voet aan wal in Zeeland. Zijn
opmerking dat Zeeland een gewest is
dat men niet ziet, valt daaruit te
verklaren. Toch verhinderde het hem
niet enige rake observaties over die
geheimzinnige archipel te maken.
P.V.D.V.
2
