Grepen uit de geschiedenis van de kunst
in Zeeland (II)
Laurens J. Bol
voort dat de tijdgenoot in een der
Madonna's van Gossaert de markiezin
van Veere meende te herkennen.
Staande voor de mythologische werken
van Gossaert en zijn "Historiën vol
naeckte beelden en alderley
Poëteryen 't welck voor syn tijd in
onse landen soo niet in gebruick en
was"18 vraagt men zich af: deed hij
somtijds voor zijn rijke opdrachtgevers
met humanistische allures als Erasmus,
die bij nijpende geldzorgen "opge
poetste brieven vol mythologie (en
Gossaert, Mansportret (Karei van Bourc
Gemaldegalerie.
bescheiden bedelarij)" schreef?19
Het mythologisch schilderij
Neptunus en Amphitrite (afb. 6), thans
in het Museum te Berlijn, een groot
werk van 188 bij 124 cm., gesigneerd
Joannes Malbodius Pingebat 1516,
draagt het devies A PLUS SERA
phe borgne. Dit werk zal dus op
Suytborg in Zeeland gehangen hebben.
Het is voor ons historisch besef een
fascinerende gedachte. Gossaerts
voorstelling van Danae, zittend in een
nis, draagt het jaartal 1527 en is dus
tdië?), 54 x 39 cm.; Berlijn,
De zestiende eeuw
I Jan Gossaert, genaamd Mabuse
Toen Philips van Bourgondië in 1517
Bisschop van Utrecht werd is Mabuse
hem naar het Sticht gevolgd. Van
Mander vermeldt16 dat Jan van Scorel
daar bij hem is komen wonen "om wat
te leeren: doch gheduerde niet
langhe". Na Philips' dood in 1524
keerde Mabuse naar Middelburg terug.
Hij kwam wederom in relatie met
Bourgondiërs, eerst met Maximiliaan,
Heer, later markies van Veere en
Vlissingen, admiraal van de zee,
daarna met Adolf van Bourgondië,
eveneens Heer van Veere en Vlissingen
en admiraal van de zee. De laatste had
de geleerde vriend van Erasmus,
Jacobus Battus tot gouverneur gehad.
Adolf maakte zijn stamslot Sandenburg
bij Veere tot een brandpunt van
Humanisme17. Aan Gossaerts relatie
met Sandenburg herinnert het portret
van Anna van Bergen, gemalin van
Adolf van Bourgondië (afgebeeld bij
Friedlander (pl. LIV) en waarschijnlijk
de Madonna in het Metropolitain
Museum in New York (afb. 5), waarvoor
Adolfs gemalin poseerde, zoals
Van Mander vermeldt. Van deze
Madonna bestaan een groot aantal
herhalingen.
Als Humanistenvriend zoekt Mabuse
het gedocumenteerde te verbinden met
het sierlijke, zoals Erasmus en zijn
geestverwanten deden die zich
beijverden fraaie Latijnse brieven te
schrijven, waarin een veelheid van
citaten de belezenheid moest demon
streren. Kennis der antieke beschaving
werd het schibbolet dat tot deze inter
nationale gemeenschap de toegang
opende en een distinctief tegenover de
grote massa der on-geletterden en
on-geleerden. Het Humanisme verbrak
het eenheidsbesef der Middeleeuwen;
de Humanisten schreven en schilder
den voor een kleine kring van
ingewijden, voor de "kenners".
Het godsdienstig schilderij - althans het
paneel met een religieus gegeven -
werd nog wel gemaakt, maar de ver
lichte hoveling Mabuse schildert geen
aureolen meer. Zover schrijdt de
secularisatie van de religieuze kunst
86
