"De Schoone Waardin" in gesprek met Daan Manneke
kern: dat je voor jezelf iets tot klaarheid
brengt). Maar het wil wel gehoord
worden, zo als beeldend werk gezien
wil worden. Dat is toch wat communi
catie eigenlijk inhoudt. Woord en
weerwoord, waardoor er dus weer een
nieuw woord kan ontstaan.
V.: Mensen, die met uw muziek te
maken krijgen. Hoe reageren die daar
eigenlijk op. Ik kan me ook voorstellen,
dat als je dit soort muziek niet gewend
bent om naar te luisteren, dat het wat
"vreemd" over kan komen.
A.: Maar dat zal met alles zijn. Een
Monteverdi is ook vreemd en als we
nog verder terug gaan in de muzikale
historie dan zal het nog moeilijker
worden. Thomas Mann zegt: genieten
is weten. En dat zijn zeker wissel
werkingen: door iets te kennen moetje
er moeite voor doen en de moeite die
je doet, wordt beloond door weer een
soort terugkoppeling, waardoor je gaat
herkennen en een verwachtingspatroon
krijgt en aktief kunt meedenken en
meeluisteren naar wat er aangeboden
wordt.
V.: In feite zegt u dus: helemaal relaxed
achterover in een stoel en die muziek
maar over je laten komen is niet de
goede manier?
A.: Nee. Ik denk, dat dat met deugt.
Maar ik ben genuanceerd, want
muziek is natuurlijk bij uitstek een
therapeutisch gegeven. Een oer-oude
geneeswijze. Sinds er muziek wordt
gemaakt heeft de muziek een helende,
op de ziel inwerkende betekenis.
Dus ik kan me ook nog wel voorstellen,
hoewel dat een vreselijke uitspraak
is...dat achterover lui genietendat is
nog denkbaar. Maar dan zal men altijd
toch een aktieve, mentale houding
moeten hebben. Ikzelf ben niet geneigd
lui in een stoel te liggen.
V.: Ik wil een citaat van u aanhalen:
"De magie van de muziek. Er is geen
ander ding, dat zo'n direkte invloed
heeft op het menselijk gestel, als
muziek. Dat moet zijn doel raken
anders heb ik iets niet gedaan, waar ik
voor aangesproken ben." Welk doel
bedoelt u daarmee?
A.: Nauwelijks uit te drukken. Volstrekt
woordloos. We zullen natuurlijk toch
altijd proberen de woorden te vinden
om die emotie uit te drukken. Zoals
alcohol direkt in het bloed wordt
opgenomen is muziek de meest
abstracte, maar ook de meest
gevoelige en ook de meest "zielige"
van de kunsten. Namelijk direkt
inwerkend op de psyche. En daarom is
er natuurlijk ook zo'n woede rond
muziek. Omdat het te luid, of te hard, of
te agressief of zoiets is. Het is zo direkt.
Je kunt het niet ontlopen. Daarom
veroorzaakt ook de verschrikking van
de supermarkt zo'n weerzin omdat het
zo meteen dichtbij in de psyche zit.
De muzac, de verschrikking van altijd
geluid. Terwijl het zo aangenaam is,
dat er op een bepaald moment geen
geluid is. Niet iets, wat van buitenaf
wordt opgedrongen.
V.: Dat doel is dus voor u het inwerken
op de psyche van de mens. Is dat ook,
waarom u componeert.
A.: Precies. Dat zou ik, met alle
zwaarte van dien, inderdaad zo kunnen
zeggen. Daarom maak ik iets. Omdat ik
zelf, muziek ondergaand, altijd weer
die ongelofelijke rijkdom, die verrijking,
die psychische werking onderga.
Daarom luister ik naar een muziekstuk.
Daarom ga ik gericht naar dat concert.
En daarom ga ik naar iets anders niet
luisteren. Of zet ik het muziekstuk
halverwege uit. Omdat het me niet
goed doet. En de verschrikking van
onafgebroken muziek te moeten horen,
die dus rondom geproduceerd wordt,
dat vind ik een grote vervuiling van
deze maatschappij.
Rimbaud
V.: U heeft, geloof ik, ook iets met
Franse componisten en met Franse
poëzie..
A.: Ja. Ik heb zeer veel Franse poëzie
gebruikt. Rimbaud, Verlaine, Villon...de
latijnse geest, ben ik geneigd te
zeggen, eerder dan de germaanse of
de anglo-saksische.
Het flamboyante, het klimaat, de zon,
de landschappen, het zijn leuke
bespiegelingen. Laatst las ik een
prachtig boek van Cees Nooteboom
"De omweg naar Santiago", waarin hij
zelf zegt: dat is een fundamenteel land
voor mij, dat is m'n oorspronkelijke
vaderland. Dat begrijp ik wel. Een
heimwee naar dat land, naar die
cultuur, waar je je goed voelt. Dat zijn
voor mij de latijnse landen.
V.: Een regel van Rimbaud, u noemde
hem net al: jij die voor altijd bent
gekomen, die overal heen zal gaan.
A.: Ja...een prachtige regel. Eigenlijk
ook weer een idee van: alles is overal
aanwezig.
V.: Dat zegt de schrijver Jacques
Hamelink ook, he?
A.: Hamelink is een favoriet van me.
Dat is een filosofische gedachte
natuurlijk. Want alles is overal.
Hamelink heeft een zeer mooi vers
geschreven, waarin hij zegt: alles is
voorradig, maar niet alles is nodig.
Het is een keuze maken van wat je
nodig hebt. Er is een ongelofelijke bron
en die is beschikbaar. Het gaat erom,
of je een soort intuïtie voor die bron
hebt. En dat betekent, waar we het in
het begin van dit gesprek over hadden:
de feilloosheid, die je op een gegeven
moment hebt. Zoals het vertrek van mij
uit mijn ouderlijk huis feilloos was.
Dat was niet berekend. Daar zat geen
kwaadwil of onhandigheid achter.
Dat is een feilloos instinct, dat bij
uitstek bij creativiteit hoort. Een creatief
gebaar is een moment, waarvan je niet
weet, waarom je het doet, maar je doet
het. Omdat je niet anders kan.
En achteraf kun je doceren en
analyseren waarom het zo gegaan is.
Wat mij betreft is dat de aantrekkings
kracht van kunstwerken. Dat ze niet
doceerbaar meer zijn of navolgbaar,
maar dat er "missing links" zijn. Dat er
zwarte gaten zijn, die misschien duister
zijn, maar die er wel zo moeten zijn.
Dat is voor mij de aantrekkingskracht
van een kunstwerk. Plekken die leeg
zijn, die niet ingevuld zijn. Misschien
"minder gelukt" zijn zelfs, zoals die
gekke zwarte plekken in de Beethoven-
sonates of in z'n kwartetten. Bizarre
plekken....waarvan je niet meer kunt
zeggen: zus of zo zit dat in elkaar.
Debussy is voor mij op die manier een
van de allergrootste componisten van
deze tijd met een on-analyseerbaar
gegeven. Waarvan je zegt: ik begrijp
niet hoe het in elkaar zit. Die gekke,
niet consistente, niet formele
gebeurtenissen. Die zijn spannend.
V.: En die zijn ook terug te vinden in uw
muziek?
A.: Dat is, wat ik altijd hoop. Dat is ook
het spannende van een nieuw stuk: het
is een sprong in het duister, waarin je
nooit kunt terugvallen op datgene wat
je al hebt gemaakt, want dat zou een
herhaling zijn. Een techniek helpt niet.
Die kan wel eens behulpzaam zijn op
de windstille momenten, maar je komt
er niet met de techniek uit. Het is altijd
weer een verschrikking om iets te
moeten verzinnen en tegelijkertijd is
het een van de meest fascinerende
dingen, om dat toch te doen, omdat je
het niet laten kan.
222
