Pieter Nuyts (1598-1655): Een Hulsterse burgemeester uit het Verre Oosten
geyle ende onbetamelijcke propoosten
te vertolcken ende deelachtig te
maken'. Ook een sleeping dictionary
heeft een voorwoord nodig.
Populair maakte de Nederlandse
gouverneur zich op deze wijze niet.
De plaatselijke bevolking zon op wraak
en beidde zijn tijd tot een gunstige
gelegenheid zich voor zou doen.
Die kans diende zich aan toen 66
stomdronken soldaten op terugkeer
van een bacchanaal aan hun
gastheren verzochten hen de rivier
over te dragen. Zo werd het puikje van
Nuyts troepen na de wapens op de
oevers te hebben gedeponeerd in een
rivier door kraaiende Taiwanezen tot
de laatste man toe afgeslacht.
De balans van Nuyts beleid
opmakend, worden we met een wel
heel treurig stemmend resultaat
geconfronteerd: Zijn onderhandelingen
met de Japanners waren ontaard in
een totaal embargo op de handels
betrekkingen. Zijn optreden tegenover
de Chinese autoriteiten had slechts
tegenwerking opgeleverd en in Taiwan
was de keur van zijn troepen door de
inboorlingen vermoord. Dit alles in nog
geen anderhalf jaar tijds!
Gevangene in Batavia
Het is begrijpelijk dat Nuyts er
aanvankelijk tegen op zag naar
Batavia te vertrekken om daar door
Coen op het matje te worden
geroepen. Hij besloot zich goed voor te
bereiden op die confrontatie en stelde
daarom een gedegen verweerschrift
op. Toen hij in de winter van 1629 in
Batavia arriveerde, bleek Coen aan
typhus te zijn overleden. Nuyts besloot
nu met behulp van van vrienden
geleende boeken, zijn verweerschrift
nog verder uit te werken. Deze met
latijnse citaten doorspekte aan de
Heren XVII gerichte versie beliep
honderd pagina's. De ziedende,
verongelijkte, scheldkannonade - toen
Coen eenmaal overleden was durfte
Nuyts wel uitte pakken - eindigde met
de volgende strofe: 'Proximus diis ille
est quem ratio non ira movet': Hij is het
dichtst bij de Goden die door de rede
en niet door toorn bewogen wordt...
En Coen, die inmiddels allang boven
bij Onze Lieve Heer zat, zal het daar
roerend mee eens zijn geweest.
Coen's opvolger, Jacques Specx,
had jarenlang de VOC in Japan
vertegenwoordigd. Hij wist uit ervaring
dat het niet eenvoudig was om het de
Japanners naar de zin te maken. Hij
wilde Nuyts daarom vooralsnog niet
alles aanrekenen en betrok hem dan
ook als raad van Indië bij het bestuur
van de kolonie. Zijn oordeel was
aanvankelijk mild: 'D'heer Nuyts was
jonck in India, onervaren in Jappan
ende niet van soo plianten flexibelen
naturel als om 't Jappanse hof te
hanteren ende met Groote (Heeren)
aldaer om te gaen, vereijscht
wert...'Specx liet echter niet na zo veel
inlichtingen over Nuyts in te winnen als
mogelijk was. De eerste geruchten die
hem ter ore kwamen, waren van dien
aard dat zijn oordeel omsloeg als een
blad aan een boom. Op 9 mei ontzette
de Indische Regering Nuyts uit zijn
ambt en stelde hem onder arrest.
Er ontsnapte één enkele brief aan
de ogen van de strenge VOC censuur.
Zo ontving boekhandelaar Guille
Cobrisse (in de Oude Lombartstraat) te
Middelburg een brief waarin Nuyts iets
over zijn lotgevallen in de Bataviase
gevangenschap vertelde. De brief staat
bol van zelfbeklag. Nuyts meende dat
hij louter uit jaloersheid belasterd,
gevangen gehouden, en te schande
gemaakt werd - en met hem de Kamer
Zeeland! Toch durfde Nuyts niet te
vermelden waarom hij 'in de haet des
Generaal Coens ende (diens Directeur
Generaal) Anthonie van Diemen was
gevallen'. Het risico dat de brief
onderschept werd en door hen gelezen
werd was te groot.
Uit de brief wordt duidelijk hoe
wanhopig Nuyts was. Omdat de
strenge censuur het zoeken van
rechtstreekse contacten met de Heren
XVII in de weg stond, was hem de
beschermende mantel der Zeeuwse
protectie ontrukt. Uit de brief blijkt
tevens dat het noodlot nu ook het gezin
van de gevangene getroffen had. Zoals
we gezien hebben, had Nuyts alleen
zijn zoontje Laurens mee naar de Oost
genomen. Zijn vrouw Cornelia Jacot
was namelijk ten tijde van zijn vertrek
uit het vaderland zwanger. Zij beviel
van een tweeling op 21 september
1625. Moeder en kinderen, vergezeld
door een nichtje, Maria Walraents,
waren op 14 september 1631 in
Batavia aangekomen. Op de in Japan
gegijzelde Laurens na, was dus het
gezin weer compleet. Niet voor lang,
want Cornelia Jacot kwam in Batavia
schielijk te overlijden en zijn zoontje,
de 10-jarige Laurens, was, naar later
bleek, op 29 december 1630 in
Japanse gevangenschap overleden.
Intussen bleven de verstoorde
betrekkingen met Japan muurvast
zitten. Specx had gezanten naar het
hof van de Shogun in Tokyo gestuurd.
Na een jaar vruchteloos afwachten,
raakte het geduld van Gouverneur-
Generaal op. Ervan overtuigd dat
slechts drastische maatregelen de
Japanse autoriteiten tot andere
gedachten konden brengen, besloot hij
op 15 juli 1632 de ex-Gouverneur van
Taiwan als zondebok aan de shogun
uit te leveren. Dat was een stap die in
de hele Cofnpagnie's geschiedenis zijn
weerga niet kent. Nuyts had op dat
moment al 24 maanden zonder vorm
van proces in afzondering
doorgebracht.
Gijzelaar in Japan
Maar hoe ervoer het slachtoffer zelf
zijn uitlevering aan een 'Oosterse
despoot'? Een brief geschreven aan
boord van het schip dat hem naar
Hirado transporteerde geeft Nuyts'
gevoelens prijs. Vreemd genoeg leek
hij niet bevreesd voor een straf die
hem in Japan boven het hoofd hing, hij
wond zich uitsluitend op over de
manier waarop hij, een heer van stand,
behandeld werd. Als passagier zonder
rang moest hij een ieder gehoorzamen,
de jongste bediende, de bottelier,
incluis. Tussen de zeemanspraatjes
van de rauwe gasten voelde Nuyts zich
weinig op zijn gemak. Nuyts die
vroeger altijd in de ruime campagne op
het achterschip had vertoefd, leerde nu
voor het eerst het barre leven voor de
mast kennen. "Nooyt hebben ick
armoede als nu geleeden."
Op 12 september voer de
Warmond de baai van Hirado binnen
en vond een ligplaats naast de
opgelegde schepen van de VOC. Het
schip werd eveneens aan de ketting
gelegd. Wat de Japanse autoriteiten
met Nuyts aan moesten vangen was
hen echter een raadsel. De Heer van
Hirado zond dientengevolge een
snelbode naar het shogunale hof in
Tokyo met een verzoek om nadere
instructies. De uitlevering van Nuyts
leverde overigens direct het door
Specx beoogde effect op. Nog voor het
einde van het jaar kwamen alle andere
Nederlandse gevangenen vrij en het
238
