Aan fans stuurde Hendrik
Willem van Loon vaak een
foto van zijn handen: naar
zijn oordeel dezelfde han
den als van Erasmus met
wie hij zich steeds meer
vereenzelvigde. Foto uit:
Collectie H. W. van Loon,
Gemeente-archief Veere.
1 90
ren en beiden droegen de bril op het puntje
van hun neus, aldus Van Loon. Hij ging om
zijn gelijkenis met Erasmus aan te tonen in
1942 zo ver, dat hij in New York in het
Holland House in Rockefeller Center een
tentoonstelling organiseerde waar een teke
ning door Holbein van Erasmus' handen en
een foto van Van Loons handen moesten
aantonen dat deze identiek waren. Ook
voorbeelden van beider handschrift en Van
Loons door hemzelf getekende portret
naast contemporaine portretten van
Erasmus, moesten onomstotelijk aantonen
dat het hier om één en dezelfde persoon
ging: thans Van Loon, voorheen Erasmus
geheten. Als fans Van Loon om een foto
vroegen, stuurde hij niet een portret van
zijn gezicht, maar van zijn handen, dezelfde
handen als van Erasmus. Hij signeerde
regelmatig met 'Henricus Rotterodamus' en
het sprak dan ook vanzelf dat de
Engelstalige heruitgave in 1 942 van
Erasmus' Lof der Zotheid door Van Loon, de
twintigste-eeuwse Erasmus, van een zeer
uitvoerige inleiding en illustraties werd voor
zien.
Al vroeg in de jaren
dertig signaleerde
Van Loon het
gevaar van het
opkomend natio-
naal-socialisme dat
een bedreiging
vormde voor demo
cratische en huma
nistische beginse
len. Lezing van
Hitiers Mein Kampf shockeerde Van Loon en
bracht hem ertoe de Führer als de grootste
bedreiging van de wereldvrede te zien en
een anti-Hitier campagne te beginnen. Het
gevaar werd in de Verenigde Staten
evenals in West-Europa nauwelijks onder
kend. In 1938 publiceerde Van Loon Our
Battle, bedoeld als de tegenhanger van
Mein Kampf, waarin hij zijn landgenoten
opriep hun onverschilligheid te laten varen,
de ogen te openen en zich te wapenen
tegen het Hitler-gevaar dat ook Amerika en
de Amerikaanse grondbeginselen bedreigde.
Van Loon zag Hitier als zijn persoonlijke vij
and, zeker toen zijn boeken in Duitsland
werden verboden. The New Yorker schreef
in 1943 dat Van Loon zichzelf beschouwde
als "the leading apostle of the humanities ir
the world today, and just as he is the
earth's leading symbol of the good, the
true, and the beautiful, so Hitler is the sym
bol of all that is evil".
In zijn strijd tegen Hitler zag Van Loon zich
als een bondgenoot van Franklin Rooseveh
die hij al kende toen deze nog gouverneur
van de staat New York was. Hij steunde
Roosevelts politieke campagnes van harte
was een overtuigd Democrat, en correspon
deerde in de jaren dertig en veertig veelvul
dig met de president en diens vrouw
Eleanor. Regelmatig werd Van Loon op het
Witte Huis en in Roosevelts huis in Hyde
Park uitgenodigd. De populaire auteur ver
gat niet het Amerikaanse staatshoofd en de
First Lady regelmatig te herinneren aan hun
Nederlandse afkomst.
Toen Nederland in mei 1940 door de nazi's
werd bezet ondernam Hendrik Willem
onmiddellijk actie om zijn oude vaderland bij
te staan: hij stak zijn volle energie en tijd in
de oprichting van het Koningin Wilhelmina
Fonds dat geld bijeen beoogde te brengen
voor Nederlandse oorlogsvluchtelingen; hij
was voorzitter van de Nederlandse afdeling
van het National War Fund, hij sprak bezet
Nederland via de kortegolfzender in het
Nederlands als 'Oom Henk' moed in, uit
zendingen die hij de eerste maanden zelf
organiseerde èn bekostigde hij zette
zich in voor de opvang van honderden
vluchtelingen die hij vaak financieel onder
steunde en aan werk hielp; en deed veel om
de Nederlandse zeelieden in New York een
thuis te bezorgen. Keer op keer, en zelden
tevergeefs, werd een beroep op hem
gedaan. Het geld dat hij met zijn boeken
verdiende, gaf hij in de kortste keren weer
uit aan de vele vluchtelingen die zijn hulp
inriepen. Naar de mening van Greshoff was
Van Loon "gul als de tropische natuur" en
heeft hij gedurende de oorlog in zijn eentje
"méér voor Nederland bereikt, dan alle amb
telijke voorlichtingspogingen tezamen".
Uiteraard vergat Van Loon niet zijn activi
teiten als gigantische Sinterklaas met veel
publiciteit te omringen.
Het was ook Van Loon die het contact tus
sen president Roosevelt en koningin
Wilhelmina tot stand bracht en een cruciale
