en Middelburgse Robespierre of een
negentiende eeuwse Spinoza?
A,F. SIFFLE 1801-1872
inleiding
In 1872 overleed de notaris en filosoof A.F.
Sifflé in zijn geboorteplaats Middelburg.
Zijn begrafenis trok nauwelijks belangstel
ling. Toch was Sifflé gedurende zijn leven
een onvermoeibare publicist en spreker
gebleken die menig Nederlander nader tot
de filosofie gebracht had. Hij construeerde
geen school of richting maar poogde het
bespiegelende en metafysische denken in
ere te herstellen. Immers, onder invloed
van de moderne natuurwetenschappen
werd de metafysica door velen als achter
haald gediskwalificeerd. Sifflé was geen
'groot' filosoof maar zijn activiteiten vor
men een treffende afspiegeling van de her
leving van het wijsgerig leven omstreeks
het midden van de vorige eeuw.
Hedendaagse historici van de wijsbegeer
te in Nederland concentreren zich niet
meer uitsluitend op 'grote denkers' en hun
filosofische stelsels. Het onderzoeksterrein
is vandaag nadrukkelijk verbreed tot de
studie van het wijsgerig leven in
Nederland. Lange tijd richtte men zich
vooral op de universitaire cultuur met zijn
hoogleraren, maar onder invloed van voor
al Angelsaksische studies neemt de
belangstelling voor de buiten-universitaire
filosofie gestaag toe - ook in Nederland.
Het oordeel over het gehalte van de wijs
begeerte in Nederland tijdens de negen
tiende en vroeg-twintigste eeuw is tot op
heden steeds negatief geweest. In 1947
sprak Ferd. Sassen - de Nederlandse his
toricus bij uitstek - een vernietigende con
clusie uit: de produktie was gering in
omvang, filosofische denkbeelden bleken
nauwelijks origineel, debatten beperkten
zich tot enkele geestverwanten, de filosofie
handhaafde zich als een privilege van de
upper ten, en ten slotte zou haar maat
schappelijke invloed minimaal zijn.
Toch spreken de bronnen een andere taal.
Sinds de tweede helft van de vorige eeuw
SIEBE THISSEIS
bezongen tijdgenoten in alle toonaarden
de wederopstanding van de filosofie ir
Nederland. De moderne theologie, libera
lisme en nationalisme, atheïsme en ontker
kelijking, en de resultaten van de natuur
wetenschappen, maakten een filosofische
bezinning op de nieuwe plaats van God er
de mens aktueel. Sinds de tweede helf
van de negentiende eeuw constateren we
een opleving van het wijsgerig leven in de
vrijmetselarij, vrijdenkersverenigingen, let
terkundige genootschappen, spiritistische
en theosofische loges, buurtverenigingen
volksuniversiteiten, utopische gemeen
schapjes, en in wijsgerige verenigingen
Deze herleving werd expliciet verwoorc
door de Middelburgse notaris en wijsgee
Alexander Francois Sifflé (1801-1872) die
tijdens zijn leven een enorme ijver aan de
dag legde in zijn pogingen de filosofie voo
velen toegankelijk te maken. Tot op heder
ontbreekt een biografie van het leven er:
werk van deze markante Zeeuw - over wie
Multatuli opmerkte (Idee 126) dat hij
'oneindig veel beter [schreef] dan ik'
Dankzij Sifflé krijgen we enig zicht op de
nieuwe wijsgerige cultuur van de negen
tiende eeuw. Sifflé was betrokken bij he
liberalisme in Middelburg, hij stimuleerde
de moderne theologie en de vrije gedachte
in Zeeland, en werd een belangrijk wijs
geer van vrijdenkersvereniging De
Dageraad. Bovendien heeft hij getrach
een Nederlandse filosofische traditie te
contrueren die aanving bij Spinoza er,
sinds 1855 tot bloei kwam. Met dit artike
wil ik een kleine bijdrage leveren aan de
biografie van A.F. Sifflé, waarbij ik me
vooral concentreer op zijn wijsgerige activi
teiten.
biografische schets
Voor Zeeuwen met enige historische
belangstelling zal de naam Sifflé niet onbe
kend in de oren klinken. Deze juristenfami
206
