Een goede gids
met slechte kaarten
en wederwoord, zijn voor de verdere
ontwikkeling van onze (bebouwde)
omgeving van groot belang. De media
spelen in dit proces een belangrijke rol.
Het is daarom ook dat architektuur en
de media een soort liefde-haat verhou
ding met elkaar dienen te hebben en in
stand te houden.
De inhoud van de bundel vormt geen
eenvoudige kost, wat jammer is. Het
ging er de architecten niet om 'de leek'
toegang te geven tot hun wereld. Ster
ker nog: bij het lezen van het voorwoord
van De Kok en de inleiding van Jan van
Heemst krijgen we de indruk dat in het
kader van de moderne architectuur niet
alleen opnieuw vorm moet worden
gegeven aan onze wereld, maar ook aan
onze taal. Ook de spelling wijkt af van
het officiële Nederlands. Jan van Heemst
schrijft succes als 'sukses', cultuur als
'kuituur' en economie als 'ekonomie'.
Bij De Kok lezen we ook: het 'staten-
komplex' en 'diskussie'. Krijgt wie zich
de afkeer tegen dit gebruik van de taal
overwint, toch voldoende stof tot den
ken aangereikt?
Inleider Jan van Heemst verwijst naar De
Beth, de eerste letter van het Hebreeuw
se Schrift, die hemel en aarde vrijwaart
van de voorwereldlijke chaos. 'Kunnen
archltekten bijdragen aan de huiselijke
inrichting van de Beth? Het hypermo
derne bestaan stemt niet tot optimis
me', aldus Van Heemst. Kenmerkend
voor de moderne tijd zijn de 'onplek-
ken', die beantwoorden aan de toege
nomen vraag naar snelverkeer - zoals
snelwegen, vliegvelden en stations - en
zich kenmerken door anonimiteit en
eenzaamheid. Ze zijn het tegendeel van
plaatsen waar men zich thuis kan voe
len. Anderzijds jaagt het hypermoderne
leven ons een gekunstelde geborgen
heid in: 'In een uiterste poging zich de
anonimiteit van het lijf te houden, rich
ten wij onze woningen als een laatste
toevluchtsoord in, als vluchtheuvels in
de maalstroom van het bestaan. De
kwaliteit van het hedendaagse wonen
wordt afgemeten aan het behoud van
komfort.Dit leidt tot de urgente vraag,
of architekten nog kunnen bijdragen
aan de huiselijkheid van deze wereld.
Van Heemst ziet dat snelheid de grond
regel is, waar ook de architectuur aan
moet geloven. 'Inmiddels is deze ver
snelling uiterst suksesvol gebleken. Hoe
je je blik ook wendt of keert, steeds
weer is de skyline getekend door dezelf
de glossy kontouren die van 'visie'
getuigen. Er valt een wereldwijde nivel
lering te konstateren, waaraan simpele
begrippen als 'daar' en 'hier' ten prooi
zijn gevallen.' Het stemt niet tot opti
misme: 'Zolang de traagheid van het
medium door de snelheidsfaktor wordt
geloochend, zolang heeft de Beth niets
van architekten te verwachten.
De architect die voor zijn collega's het
boetekleed lijkt aan te trekken. De ver
dere bijdragen beloven ons echter geen
leefbare architectuur, zoals ook uit de
volgende uitspraken van geïnterview
den blijkt. Zo lezen we van Han Janse-
lijn, die van geometrische architektoni-
sche vormen naar die van de natuur
zegt te zijn gekomen: 'Wat mij vooral
In het vroege werk van Rossi aantrekt,
is het purismegeen frivole zuil maar
een kale kolom, geen uitgewerkte
architraaf maar een simpele stalen
balk.'De onmacht van de architektuur
is tegenwoordig dat zij alleen nog haar
kale grafische tekens uitzendt, maar
niets meer verbeeldt.
Adriaan Geuze gelooft in 'shockthera
pie': 'De voorgeprogrammeerde ruimte
is éeendimensionaal. De mens is gede
gradeerd tot weggebruiker, rekreant of
shopper. Zijn gedrag ligt vast. Alle ele
menten van de straat zijn gericht op
een duidelijk en genormeerd gebruik.
Kodes dikteren het handelen. De
inrichting van het openbare landschap
is die van voorsorteervakken en voet-
gangersoversteekknipperbollen. Deze
benepen ééndimensionaliteit gaat
voorbij aan de intelligentie van de
onderzoekende stedeling. Dit vraagt
om een reaktie, een ultiem manifest; de
oproep voor de opstand van het straat-
meubilair, voor anarchistische beweg
wijzering en voor surrealistische en
subversieve openbare ruimtes. Niet om
te shockeren maar om kreativiteit uit te
lokken. De nieuwe openbare ruimtes
moeten vooringenomen gedrag en dis
kreetheid ontmaskeren, de gebruiker
provoceren en desoriënteren. In het
tijdperk dat de gemiddelde fiets ter
reinbanden, zelfstellende remmen, ver
snellingen, een anatomisch zadel en
isotonische vloeistof-bidon heeft, hoeft
de omgeving niet steeds op de mens te
zijn aangepast; de 'urban hiker' past
zich aan aan zijn omgeving. Dat is niets
meer en niets minder dan Darwins kon-
klusie na de ontdekking van de ekolo-
gie van de Galapagos eilanden.
In natuurbouw ziet hij weinig. Het is
misplaatst romantisch en dient te wor
den ontmaskerd: 'Dit [de inrichting van
de werkeilanden van de Oosterschelde-
kering met mini-biotopen] resulteerde
in kunstmatige duinen, een met dijkjes
gemaakte slufter, inlaagpoldertjes, natte
valeien en een niervormlg vogeleiland.
De damaanzetten en Neeltje Jans wer
den herschapen in voor een breed
publiek toegankelijk nagebootste
natuur. Het schelpenprojekt (West 8
landscape architects 1990/91) moet
gezien worden als ontmaskering van de
misplaatste romantische aanpak van de
werkeilanden en de kering.
Wie in Zeeland op vakantie gaat om
van natuur en landschap te genieten en
daarbij goed geïnformeerd wil zijn, kan
uitstekend uit de voeten met de zojuist
verschenen gids Zeeuwse Delta, land
van overkanten (Diederik Mönch, cul
tuur- en natuurgids voor Nederlandse
landschappen, Nivon-Streekwijzer 6,
23,90). Het heet ook een cultuurgids te
zijn, zij het dat de cultuur beperkt blijft
tot beschrijving van monumenten in
steden en dorpen. De tekst is helder
geschreven en gebaseerd op goede
documentatie. De schrijver komt dus
alle lof toe. Er zijn ook 6 losse routebij-
lagen toegevoegd, waarbij het opvalt
dat twee van de landkaarten erg wazig
zijn. In het boekje zelf is op pag. 8/9
een kaartje van de provincie opgeno
men, waarin het onderscheid tussen
water en land haast onzichtbaar is, wat
Zeeland haast onherkenbaar maakt. Er
is ook geen legenda en de aangegeven
routes van Kreken- en Deltapad hebben
ook geen relatie tot de opgenomen rou
tes. Cartografisch mankeert er dus wel
iets, aan dit in alle andere opzichten
voortreffelijke boekje. Het geheel zit in
een plastic verpakking met ritssluiting,
voor de wandelaar of fietser die zich
door slecht weer niet uit het veld laat
slaan.
Zeeuws Tiidschrift 35
