Ontroering
Jan Heyse, Zuidbevelandse Madonna met kind, ca 1922/24, kleurenhoutsnede, part. coll. Foto A. Verburg,
Middelburg.
de kunstuitingen verschoven. Heyse had
zich bekwaamd in de ets- en droge
naald-techniek; nu vond hij in de direct
heid van de houtsnede, het in de basis
bij uitstek ambachtelijk karakter ervan,
een nieuwe uitingswijze.
Teederheid (moeder met kind), eind
1923 bij St Lucas tentoongesteld voor
f 12,75 per exemplaar, is zo'n houtsne
de waarin vlak en lijn in geconcentreer
de eenvoud lijken samen te gaan.
Technisch gezien is het werk voorbeel
dig; de Madonna-verbeelding is -
althans mij - te uitgesproken, te verha
lend. Als typering ontlokt zij mij een
glimlach, maar ik zie liever de heel rake
soort-verbeeldingen van de Zeeuwse
bevolking, de ringrijders en dieren in een
enkelvoudige productie; de verhalende
in de vorm van blokboekjes. Teederheid
werd in september 1926 op de omslag
van het wekelijk tijdschrift Eigen Haard
(nr 37) afgedrukt.
Heyse's Zuidbevelandse Madonna met
kind bestaat als potloodtekening, als
houtsnede, als kleurenhoutsnede, als
temperaschildering, als olieverf en mis
schien nog wel in andere technieken. De
getraceerde exemplaren moeten, ruim
genomen, tussen 1920 en 1950 tot stand
zijn gekomen. Het is boeiend te zien hoe
zeer de figuur-verbeeldingen van elkaar
verschillen, terwijl zij toch sterk op elkaar
lijken. Hier spreekt weer het vakman
schap dat iedere benadering in haar
waarde laat. Zo is in de pentekening en in
de zwartwithoutsnede van de Zuidbeve
landse Madonna met kind de afbeelding
bijna geometrisch ragfijn gestileerd en
lijkt in de voor de kleurenhoutsneden
gebruikte tekening de vorm meer op de
inhoud gericht.
den met collega's als C. Westermann en
Otto Hanrath in Amsterdam, Toorop en
Mies Elout in Domburg, Vaarzon Morel in
Veere, later ook Karei van Veen en Alfons
van Dijck, maar was in wezen een eenzel
vige. Zijn atelier, eerst in De Fortuyne, ver
volgens in Moriaanshoofd, was het cen
trale punt in zijn bestaan. Daar werd het
verlangen naar schoonheid op vele
manieren en met een eindeloos geduld
vorm gegeven. Schilderstukken konden
jarenlang op het atelier staan en bijge
werkt worden zonder dat zij als werkelijk
af werden beschouwd.
Omstreeks 1918 begon Jan Heyse zich
toe te leggen op de houtsnijkunst. De
grafische kunsten waren in Nederland
aan een opleving begonnen die in de
tweede helft van de negentiende eeuw
in Groot-Brittannië was ingezet met Wil
liam Morris' Arts and Crafts Beweging.
De aandacht was van ruimtelijke naar
lineair- en vlak-decoratieve elementen in
Van Heyse's Madonna met kind-ver
beeldingen ontroeren de geschilderde
mij het meest. Tot slot wil ik hier zijn ver
moedelijk in tempera uitgevoerde en
met olieverf afgewerkte Brugse Madon
na met kind noemen. Het schilderij is
omstreeks 1930 tot stand gekomen.
Vertrouwde onderwerpen keren erin
terug: de uit tekeningen en houtsneden
bekende gracht in Brugge met zwanen,
Mies Heyse met zoontje Jan. De weer
gave is nieuw, of zo men wil een fase in
Zeeuws Tijdschrift 9
