Een goed veilig licht
Jan Heyse, Het Kindeke Jezus in Zeeland, 1920, potlood, part. coll. Foto J. Heyse, Keulen.
kind of bijvoorbeeld een kind met een
dier kunnen zijn geweest. Door die
geconcentreerde aandacht verliezen ook
de (decoratieve) aspecten van de
Zeeuwse klederdracht, het doorkijkje
naar een Arnemuids straatje met de wit
te lelies - symbool van zuiverheid - in
een glazen pot voor het raam, hun
enkelvoudigheid, hun plaats- en tijdge
bondenheid. Dit schilderij is even tijdloos
als dat van Mantegna - met de kantte
kening dat Mantegna's Madonna nog
een tijdsbepalende functie kan worden
toegedacht in de traditie van de gebeds
cultuur, terwijl die gedachte bij Heyse
geheel moet worden losgelaten.
Mantegna geldt als een vernieuwer in
de vijftiende eeuwse schilderkunst. Niet
alleen individualiseerde hij zijn onder
werpen, hij paste ook nieuwe technie
ken toe. Zo schilderde hij Maria met sla
pend kind niet op paneel maar op onge-
prepareerd doek en gebruikte hij als
bindmiddel geen ei of olie maar lijm.
Heyse greep juist terug naar de oude
technieken. Voor zijn Arnemuidsche met
kind gebruikte hij een geprepareerd
paneel van Engels mahoniehout. Op de
witte grond schilderde hij zijn Madonna
vervolgens in waarschijnlijk met eiwit
gebonden tempera. Men heeft lange tijd
aangenomen dat het werk een olieverf
was. Het verschil tussen beide verfsoor
ten is vaak niet of nauwelijks waar te
nemen, zeker niet bij de dunne lagen die
Heyse aanbracht. Bovendien voorzag hij
zijn tempera-schilderingen regelmatig
van een (eiwit-)vernislaag, waardoor het
mattere en vlakkere van de tempera
weer meer glans en diepte kreeg. In het
algemeen werkt tempera lichter en dek-
kender, olieverf transparanter. De laatste
soort wordt dan ook vaak dikker aange
bracht en vertoont structuur.
Het lijkt erop dat Heyse veelal met tem
pera of met olieverf en, naar de oude
meesters, een enkele keer met tempera
en olieverf in een meng- of wisseltech
niek werkte.
Arnemuidsche met kind hing op de
voorjaarstentoonstelling van St Lucas in
1910. In de catalogus wordt het schilde
rij, met afbeelding, vermeld als Jonge
Moeder (f 240,-). Een jaar later was het
op de eerste Tentoonstelling van Schil
derijen en Teekeningen van Walchersche
Schilders in Domburg te zien als Arne
muidsche met kind (f 255,-). Verschil
lende namen voor een werk kwamen
vaker voor; niet zelden stond in een
catalogus naast een nummer alleen een
soortnaam (portret, naaktfiguur, land
schap met bomen, etc.) en kwam een
beschouwer, een recensent of de kun
stenaar later met een nadere omschrij
ving. Vandaar onder meer dat het niet
altijd eenvoudig is de juiste titels bij de
juiste werken te plaatsen.
In dit geval is de eerdere omschrijving
Jonge moeder interessant, omdat de
Nieuwe Rotterdamsche Courant naar
aanleiding van de Domburgse tentoon
stelling van 1911 [in een niet gedateerd
en niet ondertekend kranteknipsel]
Arnemuidsche met kind 'mystiek'
noemde en Heyse's mysticisme
omschreef als 'de verinnerlijking van een
oneindig gevoel in het eindige', om ver
volgens te stellen: "De kunstenaar gaf
de titel zuiver zooals het geval is: met
een moeder toch hebben we niet te
doen, een gevoelselement schakelde hij
aldus vrijwillig en eerlijk uit."
Kennelijk was ook deze recensent
gegrepen door de onderliggende enor
me geestelijke kracht van het werk.
Zoals Jan Heyse de kunstcriticus Albert
Plasschaert in 1911 liet weten, schilder
de hij bij voorkeur figuur. Meisjes en
jonge vrouwen, al dan niet met kind
6 Zeeuws Tijdschrift
