55 jaar herbouw van een stad
De confronterende visie van Paul en Menno de Nooijer
Aanklacht tegen geweld
Nico Out
In de film over de wederopbouw van
Middelburg van Paul en Menno de Nooij
er is architectuur het onderwerp, maar het
thema reikt verder. De film start met
rokende puinhopen waaruit een verfomf
aaide man tevoorschijn komt. Het geluid
van vernietiging maakt plaats voor het
geratel van drilboren die de wederop
bouw aankondigen. De flarden van kle
ding waarin de man gehuld is, veranderen
via de van het duo De Nooijer bekende
animatietechnieken in een wit overhemd.
Op dezelfde manier verandert de man
enkele tussen de brokstukken liggende
snippers van een foto in een gaaf beeld
van de synagoge. Zo herbouwt hij de stad
waarbij de filmers speels gebruik maken
van het samenspel tussen beeld en geluid.
De man heeft inmiddels een keurige jas
aan en pakt een lineaal uit zijn binnenzak.
Onder moeizaam gekraak trekt hij die
vanaf het maaiveld op tot de bebouwing
van het Geere-gebied. Naarmate de stad
groeit, herneemt het leven zijn gang. Het
stampende ritme van machines echoot
het bedrijvige tempo van het bouwen.
Toch blijkt de film halverwege geen ode
aan de vooruitgang. De bouwer krijgt
regelmatig een foto in handen en wij zien
dat de oude Jorisdoelen na de herbouw de
sfeer van voor de oorlog missen. Andere
panden, zoals het pakhuis van de VOC aan
de Rotterdamse Kaai, zijn nooit herbouwd.
Op het hoogtepunt van de activiteit, als de
foto's van gebouwen het beeld kaleidosco-
pisch vullen, klinkt door het stampen een
fluitmelodie, die zowel optimisme als
onrust opwekt. Gebouw na gebouw groeit
de stad tot een plek waar weer gewoond
en gewerkt kan worden. Het decor dat aan
het begin nog sober was, verandert in een
soort vrolijk bloemetjesbehang. Jaartallen
verwijzen steeds naar het tijdstip waarop
een gebouw gereed kwam. De film heeft
zo tot op zekere hoogte toch een docu
mentair karakter. Tegen het eind van de zes
minuten durende film lezen we 17 mei
1940: de dag waarop grote delen van Mid
delburg in een rokende puinhoop veran
derden.
Tot slot komen foto's van ruïnes in beeld,
met daarop teksten: Coventry 1940,
Hamburg 1942, Leningrad 1945. Jaar na
jaar dezelfde foto's - steeds van de Mid
delburgse ruïnes - met andere opschrif
ten; Budapest, Haiphong, Kabul, Mapu
to, Dubrovnik, Sarajewo en tot slot
Grozny 1995. Tegen die tijd zijn de rode
stroompjes die vanonder de hoed van de
steeds angstiger kijkende man vloeien,
veranderd in een zee van bloed. Maar
ook zonder die rode strrom sijpelde de
visie van de filmers al door....
Paul en Menno de Nooijer transforme
ren de verbeelding van de wederop
bouw van Middelburg tot een aanklacht
tegen geweld en vernietiging. Niet
zozeer de architectuur is het thema van
de film, maar de brute destructie die de
mensen steeds weer dwingt opnieuw
(met bouwen) te beginnen. Zo ver
plaatst de film de aandacht van de rus
tieke provinciehoofdstad naar plaatsen
die na 1940 eenzelfde lot troffen. De
film doet een beroep op het geweten:
van machthebbers, burgers en architec
ten.
Paul en Menno gebruikten de filmop
dracht om een eigen, verstrekkender
verhaal te vertellen. Zo doen dat op een
voor hen typerende manier. Enerzijds is
het volstrekt duidelijk dat het om mani
pulatie van beelden gaat. Door het foto
na foto opbouwen van een 'realiteit' blijf
je ervan bewust dat ook de meer vloei
ende bewegingen van de man beeld
voor beeld zijn vastgelegd. Paul en Men
no de Nooijer gebruiken het medium op
zijn meest karakteristieke manier. Je
krijgt het gevoel van 'dat kan ik ook'.
Tegelijkertijd besef je als toeschouwer
toch dat het een film is die geraffineerd
in elkaar zit.
Het element tijd speelt in het werk van
de Middelburgse kunstenaars een grote
rol. In 'De Wederopbouw' gaat dat
zowel op voor de filmische realiteit als
voor de verwijzing naar de geschiedenis.
Terwijl in beeld de tijd voortschrijdt tellen
de jaartallen terug waardoor einde en
begin samenvallen. Op het moment dat
ergens de wederopbouw wordt afgeslo
ten, kan men er elders juist aan begin
nen. Hoewel? Niet over al zijn de
omstandigheden op dat punt zo gunstig
als hier....
1993 Kabul. Oude markt te Middelburg enkele weken na het bombardement van 17 mei 1940.
Stilstaand beeld uit de film '1995-1995 De Wederopbouw van Middelburg' van Paul en Menno de Nooijer.
Zeeuws Tijdschrift 17
