Jacob Jacobsz. van Geel
(1584/85-1638 of later)
Grepen uit de geschiedenis van de kunst in Zeeland IX
Laurens J. Bol
Onze kunsthistorie was lange tijd in het
onzekere en ongerede over Jacob van
Geel als verschijning en zijn landschap
als verschijnsel. In Middelburg treffen
we hem voor de eerste maal aan in
16151De schilder is dan ongeveer 30
jaar oud en een gevestigd meester die
deel heeft in het gildebestuur2.
Lange tijd had men geaarzeld werk uit
zijn Middelburgse tijd (vóór 1615 tot
1626) aan te wijzen. Zijn gedateerde
werken, die jaartallen van 1634 tot
1638 dragen, zijn alle uit een latere,
Dordtse, periode.
"Wie wenig wissen wir über Maler und
Malerei in Middelburg in dieser Zeit",
verzucht Cornelius Mühler in een opstel,
dat hij in 1931 tezamen met J.Q. van
Regteren Altena schreef3. Zo kon het
gebeuren dat de onkreukbare kunsthis
toricus Wilhelm von Bode het Land
schap met een standerdmolen in het
midden van de toenmaals onbekende
Jacob van Geel aan Hercules Segers toe
schreef (afb. 1). De vergissing in die tijd
(1929) begaan is verklaarbaar: Van
Geels vroege vergezichten met schuin
staande boomtronk en gehavende
stammen met afhangende klimop-slier
ten in de voorgrond tonen een merk
waardige overeenkomst met die van de
vijf jaar jongere Segers.
Mijn artikelenreeks over de Middelburg
se Brueghelgroep beoogt meer licht te
brengen over stromingen en gestalten in
de Zeeuwse hoofdstad in deze over
gangstijd. Ik meen dan nu enkele schil
derijen van Van Geel te kunnen situeren
in zijn Middelburgse periode. Zijn geda
teerde landschappen dragen jaartallen
van na zijn vertrek uit Middelburg
(1628). Hier moeten stijlkenmerken
worden gehanteerd om te bewijzen dat
de volgende landschappen van Jacob
van Geel stammen uit zijn vroege, Mid
delburgse periode:
1) Landschap met overval op een reis
wagen, Museum of Art, Detroit;
2) Landschap met standerdmolen in het
midden (afb. 1), in 1928 bij Kunst
handel Benedict, Berlijn;
3) Bergachtig landschap met grote tronk
in de voorgrond (afb. 2), Museum
Boymans-Van Beuningen, Rotterdam
(legaat Vitale Bloch);
4) Landschap met de Verzoeking van
Christus, particuliere Nederlandse
verzameling.
Deze hebben een zwaar accent in de lin
kerhelft van het tafereel: geboomte
en/of rotspartij. Bij de overige land
schappen van Van Geel - het leeuwedeel
- ligt het massale accent in de rechter
helft. Dit onderscheid isoleert de vier
genoemde landschappen al van de ove
rige, al bewijst het op zichzelf niets
omtrent een Middelburgse oorsprong.
Het viertal is ook ouder dan de land
schappen met het zware accent rechts:
ze hebben een hogere horizon, namelijk
op 2/5 van de totale hoogte (bij de
andere ligt die op 1/4 van de hoogte of
nog lager).
Jacob van Ceel, omstreeks 1620. Voorheen verzameling Von Kühlmann, Berlijn.
Zeeuws Tijdschrift 19
