+DUITS+
NEDERLANDS
De hem gestelde grenzen
Het monument
Prisma Woordenboek
Het contract is gedateerd 19 maart
1953. Daarin verbond Van Gemert zich
voor 1 april 1954 de tekst van het
woordenboek in te leveren. Het lag in
de bedoeling van de uitgeverij de woor
denboeken voor het begin van het
schooljaar 1954 uit te brengen. Eind
augustus 1954 was Van Gemert (en hij
was niet de enige gecontracteerde die
de deadline niet haalde) gevorderd tot
de letter L toen hij van Het Spectrum
het net verschenen Groene Boekje met
daarin de spellingherziening van 1954
kreeg toegezonden. In die spellingher
ziening werden woorden als "apenkop'
veranderd in 'apekop' en 'bessensap' in
'bessesap'. Van Gemert leverde in juli
1955 de laatste letters in en in decem
ber rolde zijn woordenboek in een opla
ge van 50.000 exemplaren van de per
sen. Toen al waren er bij voorintekening
40.000 van verkocht. Het succes was
mede te danken aan het toeval dat de
Prisma Woordenboeken de eerste
waren met de nieuwe spelling. "Wij
feliciteren U van harte met het resultaat
van uw maandenlang werken." Het
was geen misplaatste felicitatie want
omgerekend moet Van Gemert per dag
meer dan 50 trefwoorden met afleidin
gen hebben verwerkt. Het woorden
boek telde iets meer dan 300 pagina's
met twee kolommen van elk 85 regels
per pagina. "Woonde u niet zo'n ver
schrikkelijk eind uit het centrum dan
waren wij u vandaag uw exemplaren
van het woordenboek komen brengen.
Wij zien ons nu door tijdgebrek helaas
genoodzaakt u het verschijnen van het
woordenboek in een briefje aan te kon
digen." Het zou tien jaar duren voordat
de auteur en uitgever met elkaar aan
tafel zaten. Dat Van Gemert erg hard
gewerkt heeft in die periode om de
meer dan 15.000 woorden en afleidin
gen te boekstaven, wordt door zijn
vrouw bevestigd. De weinige momen
ten van ontspanning zat het gezin aan
de radio gekluisterd naar het toentertijd
immens populaire hoorspel Paul Vlaan
deren te luisteren.
In zijn voorwoord bij de eerste druk ver
telt Van Gemert iets over zijn manier
van werken: "Binnen de hem gestelde
grenzen heeft ondergetekende getracht
in het hier aangeboden Duits-Neder
lands woordenboek zo veel mogelijk te
geven, opdat de gebruiker zo min
mogelijk zal teleurgesteld worden. Hij
hoopt en vertrouwt, dat hij in deze
opzet is geslaagd en dat het boek
geschikt zal blijken te zijn voor de leer
lingen van onze scholen, voor kantoren
en voor de willekeurige lezer, die
gewoon is bij het lezen van Duitse lec
tuur een woordenboek te raadplegen.
Welwillende op- en aanmerkingen zul
len zeer welkom zijn (Hulst 1955 J.A.H.
van Gemert)." Die grenzen waren het
depouilleren van andere woordenboe
ken, reizen in Duitsland, luisteren naar
programma's op Duitse radiozenders en
lectuur. Op die manier probeerde hij de
veranderingen in de Duitse taal te vol
gen. In elke druk werden wel woorden
afgevoerd of toegevoegd en fouten
verwijderd. In het voorwoord bij de
vierde druk in 1960 wordt dat duidelijk:
"In deze nieuwe druk zijn enkele fout
jes verwijderd, die ondanks nauwkeuri
ge controle toch waren ingeslopen.
Bovendien is van de gelegenheid ge
bruik gemaakt om vele woorden en uit
drukkingen nieuw op te nemen, in die
mate dat de omvang met een tiental
Drs. J. A. H. van Gemert
Volkomen nieuwe
inventarisering van het
hedendaagse Duits, met tal
van woordbetekenissen
en uitdrukkingen welke
hier voor het eerst zijn
opgenomen, naast de
woordenschat van het
klassieke Duits;
de nieuwste vaktermen
op elk terrein;
verklarende voorbeelden
van taaleigen en
taalgebruik
bladzijden is toegenomen." Veel wel
willende op- en aanmerkingen heeft
Van Gemert overigens niet gekregen.
Het maken van een woordenboek was
en is een vrij eenzame exercitie. Zijn rei
zen door Duitsland mondden uit in het
praktische boek Duits Onderweg dat
vele Nederlanders tot leidraad heeft
gestrekt bij hun reis door Duitsland. Het
werd omschreven als een gids ter
opfrissing van uw taalkennis boordevol
woorden en zinswendingen uit het
dagelijks leven en met talloze wetens
waardigheden over het land en volk,
reizen, het verkeer enz.
Van 1955 tot 1992 verschenen 20 druk
ken van het woordenboek. De werkme
thode veranderde in die jaren weinig. De
zetproeven werden door Van Gemert
handmatig aangevuld of verbeterd. Pas
de 21ste druk (1993) werd volledig her
zien. Per computer werd een database
aangelegd die als basis zou gaan dienen
voor toekomstige revisies. Dat het digi
taliseringsproces niet feilloos verliep
De omslagen van de eerste en meest recente druk van het Duits-Nederlands Prisma Woordenboek.
Zeeuws Tijdschrift 19
