Alles stroomt op Neeltje Jans
Een 'waterbeest' als dagattractie
Peter van Houte
'Op Neeltje Jans ligt sinds kort een bijzonder wezen.Zijn huid is zilver en zwart.
Zijn innerlijk bestaat uit ijs, water en damp. Het flitst, kleurt, bromt en brult.
Een wervelende attractie, a breathtaking attraction, eine sprundelnde Attraktion,
une attraction étourdissante.' Het klinkt veelbelovend, in alle talen. Volgens Frans
van Spaandonk is het dat ook. 'We verwachten er verschrikkelijk veel van', zegt de
directeur van Waterland Neeltje Jans, voorheen Delta Expo. In het nieuwe Waterpa
viljoen beleeft de bezoeker alle verschijningsvormen van water. 'Alles stroomt er en is
nooit hetzelfde'. Het moet dé nieuwe impuls worden voor de grootste toeristische
trekker in Zeeland. Waterland Neeltje Jans als volwaardige attractie waar de vakan
tieganger met gemak een dag zoet kan zijn en ook graag nog eens terugkomt omdat
het 'ontzettend bijzonderen heel uniek' is.
Er is sprake van een nieuw elan op het
voormalige werkeiland in de Oosterschel-
de. Zeker bij de directeur van het Water
land. Ruim tien jaar geleden verruilde hij
zijn baan als bibliothecaris in Tilburg voor
deze functie. Frans van Spaandonk is ge
dreven, gebruikt graag beeldende taal,
spreekt vaak nadrukkelijk. Hij -de Braban
der- is gaan houden van dat bijzondere ei
land. 'Ik vind dat ik op de mooiste plek van
Nederland zit. Elke dag krijg je hier door de
weersverandering om de zoveel uur weer
volstrekt nieuwe impulsen van de natuur.
Het licht, de lucht, de ruimte, de kleuren.
Het is hier elk moment anders, het verveelt
nooit.' Voor hem is het voormalige werkei
land zélf een attractie. Op de markt van de
dagattracties gelden evenwel andere -
economische- wetten, zoals: stilstand is
achteruitgang. Het is een 'verdringings-
markt', dus wie niet innoveert, verliest be
zoekers. Toen in 1986 de Oosterschelde-
kering in gebruik werd genomen,
stroomde het publiek in groten getale naar
Neeltje Jans voor een bezoek aan de per
manente tentoonstelling over de Delta
werken. Delta Expo beleefde in 1989 een
topjaar met 400.000 bezoekers, daarna
zette zich een daling in. Vorig jaar is die
omgebogen, dankzij de ingebruikname
van een waterspeelplaats voor kinderen.
Nu moet het nieuwe waterpaviljoen voor
een stijgende lijn zorgen. Waterland Neel
tje Jans gaat voor 25 méér bezoekers.
Dat betekent zo'n 450.000 mensen per
jaar. Volgens Van Spaandonk moet dat
38 Zeeuws Tijdschrift
haalbaar zijn. Hij is er van overtuigd dat
met Neeltje Jans nu een goede koers is in
geslagen. Jarenlang is er door bestuurders
en ondernemers gesproken en soms ook
geruzied over de toekomst van het unieke
eiland. Het ene na het andere plan pas
seerde de revue en bleek telkens weer niet
haalbaar. In 1993 ging het roer om. De
Stichting Delta Expo, die het primaat had
op de publieksvoorlichting op Neeltje Jans,
ging samen met de aannemer die altijd al
werk verrichtte op het eiland een nieuwe
bedrijfsvorm aan, die voor winst ging zo
dat de banken bereid waren om geld te in
vesteren voor de noodzakelijke vernieu
wingen. Sinds 1 januari 1995 is sprake van
een BV waarin de Stichting Delta Expo en
de ZWN-groep (die vanaf 1979 betrokken
was bij Neeltje Jans) de belangrijkste aan
deelhouders zijn. Architect Ashok Bhalotra
werd gevraagd een masterplan voor Neel
tje Jans te ontwerpen met de opdracht:
breng alle functies die aan het eiland wor
den toegedacht onder in één plan, zowel
ruimtelijk als inhoudelijk. 'In feite komt het
er op neer dat hij een antwoord heeft ge
geven op de vraag: hoe maak je een sym
biose tussen natuur en cultuur?', zegt
Frans van Spaandonk. 'Cultuur is verte
genwoordigd door de techniek van de
Oosterscheldekering en ook door de dag
attractie Waterland (voorheen Delta Ex
po). Maar ook door het beheer van het ei
land, dat is ook een vorm van cultuur. En
ook cultuur in de zin van vormgeving: Hoe
zien dingen eruit? Kun je er iets aan toe
voegen door elementen van beeldende
kunst bijvoorbeeld.' Het Masterplan is in
1994 goedgekeurd door alle betrokken
partijen op Neeltje Jans en vormgegeven
in een bestemmingsplan dat nog moet
worden vastgesteld. Het vormt de basis
voor alle verdere ontwikkelingen op Neel
tje Jans.
Waterland Neeltje Jans
Bij de andere opzet paste ook een andere
naam, eentje die de lading beter dekt.
'Delta Expo was een naam die een beetje
aan slijtage onderheving is', zegt hij. 'Tien
jaar geleden was expo een fantastische
naam, maar tegenwoordig wordt die
overal aan gehangen: meubelexpo, een
winkelketen, alles heet tegenwoordig ex
po!
Bovendien leidt het af van het beeld datje
wilt creëren: dat van een toeristische dag
attractie. En 'Delta' is ook een beetje uit
gekauwd, zeker in het Zeeuwse. Natuur
lijk, het verwijst naar de Deltawerken wat
op zich een belangrijk motief is om eens te
komen kijken. Maar het verwijst vooral
ook naar de geschiedenis. Niet naar het
heden of de toekomst, wat de nieuwe at
tractie nu juist wél doet.' De nieuwe naam
is doelbewust gekoppeld aan Neeltje Jans.
'Om de doodeenvoudige reden dat die
naam een begrip is. Het is iets zó fantas
tisch Nederlands dat inmiddels over de he
le wereld bekend is. Je kunt er hele verha
len bij bedenken. Het heeft een ziel, het
belichaamt iets. En het is ook nog een
praktische geografische benaming die ge
woon op alle ANWB-borden terug te vin
den is.' Waterland is beslist niét uniek,
geeft de directeur onmiddellijk toe. 'Maar',
zegt hij 'wel weer heel toepasselijk: Neder
land Waterland en vooral ook: Zeeland
Waterland.
Eigenlijk volstrekt logisch en daar komt
nog bij: het ligt gewoon beter in de markt.
Het spreekt aan, zeker ook bij kinderen en
dat is belangrijk!'
De nieuwe koers, met een andere buiten
kant heeft ook gevolgen voor de 'binnen
kant'.
De directeur is zich daar bewust van. 'Het
