ging is dat wél.' De beleving, de ervaring
van de bezoeker is belangrijker dan de in
formatie en de kennisoverdracht. Het cog
nitieve komt maar in zeer beperkte mate
aan de orde. 'Dat was een belangrijk punt
in het wordingsproces.Toen gekozen werd
voor een attractie waarbij stroming, veran
derbaarheid en vervorming bepalend zijn
voor het gebouw, stond óók vast dat de
manier waarop informatie wordt overge
bracht heel anders moest worden vormge
geven. We hebben het immers niet meer
over een tentoonstelling bouwen in de
vorm van modellen, foto's, teksten en uit
leg over zaken die je voor waar aanneemt.
We concludeerden al snel dat hier de in
formatie óók die vervormbaarheid moest
hebben. Dat je dus eerder een soort idee
en verbazing mee moet geven dan infor
matie en kennis. Het waterbeest ligt nu te
blinken op Neeltje Jans en zal de mensen
vooral verwonderen, verbazen en vast wel
fascineren. Het brein van het beest, dat
ook zijn kennis afgeeft, zal successievelijk
worden ontwikkeld. Het is ook die zin een
beest: je moet het voeren, je moet het op
voeden, richting geven, dan pas ontwik
kelt het zich. Natuurlijk moet er uiteinde
lijk informatie in terecht komen die alles te
maken heeft met het beheer van en de
zorg voor het water in Nederland en na
tuurlijk zitten daar ook feiten en weetjes
in. Maar het gaat toch vooral over het vol
gen van het denken daarover. Op het mo
ment dat ik het op een videodisc zet, ligt
het vast. Maar nu ik data inlees die van
buiten komen of data die door bezoekers
gegenereert worden verandert het, is het
in ontwikkeling.' Het waterpaviljoen is
startklaar, het is nog niet af. 'Het is nooit
af', zegt hij 'dat mag ook niet. Immers:
Pantha Rhei, alles stroomt en blijft stro
men. De wereld is toch immers ook steeds
in beweging. Wij staan over vijfjaar toch
weer anders in de wereld dan nu, denken
anders over dingen dan nu. Hoé, waar en
wat weten we niet, maar we weten zeker
dat het anders zal zijn!
Uniek filosofie
Het voortdurende proces van verandering
is ook op het eiland Neeltje Jans zelf zicht
baar. Zo ontstond na de aanleg van het
werkeiland spontaan de Voordelta, een
nieuwe kustlijn.
Het is ook de filosofie van het masterplan
voor Neeltje Jans: doe iets met de veran
dering die de natuur geeft. 'Inderdaad,
weer het niet af, maak je er zelf onderdeel
van. Dat veranderen en vervormen heeft
bijna iets sensitiefs, sensueels op deze plek.
Dat is ook de leidraad geweest voor het
denken over dit waterpaviljoen. Een unie
ke filosofie die je in geen enkele andere
dagattractie zult tegenkomen.' Het ver
nieuwde Waterland Neeltje Jans kan vol
gens hem ook wel even mee. 'Omdat het
zich ontwikkelt en vervormbaar is geeft
het de mogelijkheid om er lang mee voor
uit te kunnen om het zeer lang interessant
te houden.' Hij spreekt met overtuiging
van een topattractie, maar dan niet in de
zin van record aantallen bezoekers. 'Wij
zijn voor een groot gedeelte afhankelijk
van de toeristen die Zeeland bezoeken.
We hebben niet de pretentie dat mensen
in het hoogseizoen voor het waterpavil
joen en Neeltje Jans naar Zeeland komen.
In absolute zin zijn dat overigens nog heel
behoorlijke aantallen mensen in het voor-
en naseizoen (50.000 schoolkinderen uit
Nederland, 60.000 schoolkinderen uit Bel-
gie en Noord-Franrkijk, reisgezelschappen
touroperators). Maar we moeten het
toch vooral hebben van de verblijfstoeris-
ten in het Zeeuwse zomerseizoen. En daar
zijn vele mensen bij die elk jaar opnieuw
naar Zeeland komen, zo lang ze in de klei
ne kinderen zitten. Die zul je dus op een
gegeven moment weer eens iets anders
moeten bieden. In economische zin zal dat
waterpaviljoen geen tien jaar mee kunnen,
dat moet je ook niet willen. Dat ben je een
soort uitvreetscenario aan het volgen.
Maar het kan wel goed de volgende eeuw
in, met gemak. We hebben echt iets ont
wikkeld voor de nieuwe eeuw.'
Voor het toerisme in Zeeland en Neder
land heeft het Waterpaviljoen betekenis.
Qua architectuur reikt de waarde veel ver
der, weet Van Spaandonk zeker. Het ont
werp van Nox Architecten en Oosterhuis
Associates heeft volgens hem internatio
nale betekenis. 'Er is nog nooit zo vloei
baar ontworpen en gebouwd als hier. En
dat baart internationaal opzien. Eén van
de architecten geeft er lezingen over in
New York. Uit de bouw- en architectuur
wereld is ongelofelijk veel belangstelling.
Met een Zeeuwse opdrachtgever, een
Zeeuwse aannemer en Nederlandse archi
tecten hebben we iets gemaakt wat vols
trekt uniek is.'
Toekomst
Er is nog meer: de natuur op Neeltje Jans
wordt verder ontwikkeld zodat het voor
malige werkeiland zélf nog meer een at
tractie kan worden. Daarover bestaan nu
trouwens nog hardnekkige misverstanden,
heeft Van Spaandonk ontdekt. 'Het aantal
mensen dat het eiland bezoekt is meerma
len groter dan het aantal dat bij ons een
kaartje koopt. Neeltje Jans zélf is al een
toeristische attractie van formaat. Natuur
beleving, waterbeleving en strand. Daar
voor komen steeds meer mensen naar
hier.' Hij schat dat Neeltje Jans jaarlijks in
totaal zo'n 700.000 a 800.000 bezoekers
heeft. En als er met verstand en volgens de
uitgestippelde filosofie wordt gehandeld
zijn er nog legio mogelijkheden in de toe
komst. Het masterplan staat er vol van.
'Als je een waterpaviljoen bedenkt, kun je
ook een windpaviljoen bedenken. Dat kan
ook een fantastische attractie zijn. Maar bij
iedere nieuwe attractie moeten we wél
een vorm en inhoud bedenken die recht
doet aan de betekenis van de natuur op
het eiland. Je moet niet willen concurreren
met de natuur hier. Je moet het voort laten
komen uit de natuurlijke omgeving van
Neeltje Jans. Zo is het ook met het water
paviljoen gegaan. Zo zou het ook met een
windpaviljoen kunnen gaan, zo zou het
ook met kunst op het eiland kunnen gaan.
Beelden of objecten gewoon geplaatst in
de ruimte van het eiland. Fantastische
kunst die er altijd anders uitziet omdat het
licht er altijd anders is, kunst ook die heel
specifiek reageert op de omgeving, op het
buitenlicht.'
Er zijn nog zo veel aardige dingen denk
baar, rond de naam alleen al, mijmert hij.
'Neeltje Jans zou ontstaan zijn uit dezelfde
oer-woorden als waar Nehalennia uit ge
vormd is. Je kunt er bijna mystieke verha
len aan ontlenen. Als wij denken over ver
dere ontwikkeling van Waterland Neeltje
Jans dan denken we die hieruit geput kun
nen worden, letterlijk uit het water ge
schept kunnen worden. Dat hebben we
nog niet gedaan, maar er zijn nog zo veel
mogelijkheden. Je hebt het dan wel over
iets anders dan een mega-attractie, waar
een miljoen bezoekers op afkomt. Dat
moet je niet willen want dan pak je alles af
van Neeltje Jans, je moet er juist iets aan
toevoegen. Dat is een bewuste filosofie.
Dat is weieens lastig, want er moet na
tuurlijk gewoon geld worden verdiend,
maar toch...'
Zeeuws Tijdschrift 41
