waaraan de herinnering is blijven leven
in haar', schrijft A.M. Hammacher in
Charley Toorop, een beschouwing van
haar leven en werk (Rotterdam 1952).
Deze portretkunst heeft het gestrenge
in de houding en het schematische van
de vorm, dat aan de egyptische omge
ving herinnert. Tevens is er een bezielde
uitdrukking, die menselijk is en het type
als individu betekenis geeft. De ogen
vooral drukken een eigen leven uit, ge
richt op iets ernstigs en groots, de licha
melijke werkelijkheid te boven gaande.
De vormen zijn krachtig maar ruimtelijk
sterk ingetoomd. De achtergronden
worden algemeen en vlak.' Charley's
ruimtebesef werd erdoor veranderd. 'De
indruk van ruimte bereikt zij nu voort
aan', aldus Hammacher, 'zowel door
een versterking van de plastiek der vor
men als door de blik van de ogen.'
Bergen
Terug in Nederland, trok Charley van
Schoorl naar Bergen, waar zij in het be
gin van haar huwelijk met Fernhout had
gewoond en waar haar vader nu een
huis met atelier voor haar en haar kinde
ren had laten bouwen. De Vlerken werd
een rustpunt tussen vele reizen door.
In 1922 en 1923 werkte Charley in de
Borinage en aan de Franse zuidkust, in
1924 en 1925 in het Willem Arntszhuis
in Utrecht. 'Van Gogh's visie op ver
schoppelingen is terug te vinden in haar
werk', merkt Nico Brederoo in zijn bio
grafie Charley Toorop, Leven en Werken
(Amsterdam/Utrecht 1982) op. Ze
moet zich ook zeer verwant aan Van
Gogh gevoeld hebben, toen ze in
Utrecht in de psychiatrische inrichting
krankzinnige vrouwen schilderde.'
Zoals men Cézanne kan beschouwen als
de vader van de moderne vormgeving,
zo kan Van Gogh worden gezien als de
wegbereider van de twintigste eeuwse
zielsexpressie.
Toen Jan Toorop in maart 1928 stierf,
had Charley een drukke periode in de
Amsterdamse avant-garde wereld ach
ter de rug.
Een jaar later stierf ook haar moeder.
'Het hele tragische van deze twee levens
is nu opengebroken voor me', schreef
Charley aan haar oude vriend Jany Ro
land Holst. Vader met dat prachtige
ruime om hem en die eeuwigheid - die
straling - en moeder met In haar rust
toch alles van de pas overwonnen strijd
- aards nog zelfs - maar toch rustig en
groot. Ik weet 't is goed alles zo.'
Brederoo, die deze brief van 16 januari
1929 in zijn biografie aanhaalt, vermeldt
dat Charley in latere brieven nog veel
vuldig met bewondering over haar va
der spreekt maar haar moeder zelden
meer noemt.
In de jaren 1930-1931 maakte Charley
vele reizen, met haar toenmalige levens
gezel Arthur Lehning of alleen. Ze had
de beschikking over een huis met een
groot en ruim atelier in Parijs, waar ze
enige malen met de kinderen verbleef.
Mondriaan ontmoette ze vaak. Ze reisde
met Lehning door Frankrijk en Spanje,
volgde een kuur in Berlijn, keerde ten
slotte naar Amsterdam terug om zich in
het voorjaar van 1932 weer op De Vler
ken te installeren. Het huis liet zij door
Rietveld geheel moderniseren. In later
jaren zou Charley nog een enkele keer
naar Frankrijk en Italië reizen.
Inmiddels was een tweede plaats op
Walcheren veel voor haar gaan beteke
nen.
Westkapelle
'Nog was Walcheren voor haar de
mooie jeugdherinnering aan Domburg',
Jan Toorop, Kinderlijke Meditatiën (Charley Toorop), 1896. Potlood. Fotografische reproductie, particuliere
collectie.
Zeeuws Tijdschrift 53
