Van paarden
naar paardenkrachten
Boeren loon in WeKt-Zxvuws-Vlaanderen
Ach iel Sturm
de mensen aan bod die op de hoeve
leefden en werkten: de baas, de bezin-
ie, de knechten en arbeiders. Een van
de vele subhoofdstukjes betreft het wer-
<en met de paarden. Je verneemt dan
onder meer het verschil tussen het
ampèèrd' - dat in een tweespan links
iep en de leider van het span was - en
iet 'roepèèrd', dat rechts aangespannen
mas. Bij het ploegen gaf de grote knecht
aan, wanneer het rustpauze was en tij
dens zo'n pauze ging men bij elkaar con-
xoleren of de ploegvoren er recht bij la
gen: 'Als het een dag lang mistig
geweest was en de mist trok op, dan
was men erg benieuwd hoe het erbij
ag.' 'De grote knecht gaf ook het sein
om naar huis terug te keren. Als hij de
aatste ommegang maakte, bleef hij op
het achterste 'veurènde', het kopeinde,
ongeveer vijf minuten rusten, leder lette
daar op, om daarna weer in volgorde,
achter elkaar, naar huis te gaan. Meestal
bleef het werktuig op het land. Als de
paarden niet aangespannen waren voor
een werktuig, zaten de knechten in
amazonezit op het handpaard, maar op
een aangespannen paard ging je nooit
zitten. Zelfs als de knechten elkaar niet
konden zien, doordat ze bijvoorbeeld op
verschillende kavels werkten, was het te
gen de regels dat de andere knechten
eerder in de stal terug waren dan de gro
te knecht. Je werkte liever wat langer
door, dan datje dat risico liep.'
De zorg voor de paarden, het werken
met de paarden, het winterwerk, de ge
boorte van de paarden - dit alles komt
onder meer aan bod bij het werk van de
knechten. En dan is het de beurt aan de
dieren: de paarden, de koeien, de var
kens en het pluimvee. Bij het subhoofd
stukje paarden wordt ingegaan op de
veulens, dekhengsten, keuringen en het
rijtuigpaard. We nemen de paarden
maar als voorbeeld, om aan te geven dat
tot in de details alles wat het weten
waard is aan bod komt. Na de oorlog
kwam het einde van het paardentijdperk
snel. 'Er werd een tijdperk afgesloten',
schrijft Achiel Sturm: 'Trekkracht werd in
het vervolg uitgedrukt in pk's.'
In het hoofdstuk 'Het land' gaat het over
de verschillende gewassen en de werk
tuigen. Tenslotte volgen het leven op het
platteland, de crisis, de oorlog en de
economie.
Dit boek beschrijft het leven op Klein
Brabant systematisch en gedetailleerd en
is toch onderhoudend. Anders dan het
boek over de boerderijen in het Land
van Hulst, is het - vanzelfsprekend - be
doeld voor een publiek dat met de be
treffende boerderij niets te doen heeft,
maar voor mensen die als bewoner van
de betreffende streek of gewoon uit al
gemene belangstelling voor het boeren
leven van vroeger daarover iets meer wil
weten. Er worden geen mensen ge
noemd, maar op exemplarische wijze het
landleven beschreven. Het is niet zo lijvig
- toch nog 211 bladzijden - maar dat is
juist mooi voor zo'n boek, dat de moeite
van het lezen waard is!
Tenslotte nog een korte opmerking over
de leverbaarheid van deze boeken. Ze
werden gedrukt in een kleine oplage en
lagen slechts korte tijd in de boekhandel
en waren vervolgens uitverkocht. Om
dat de familie Sturm het betreurde dat
niemand het boek kon kopen, werd De
Koperen Tuin verzocht een heruitgave te
verzorgen en vanwege bovengenoemde
kwaliteiten is daar op ingegaan. Het ge
beurt wel vaker, dat voor degenen die
een boek uitgeven de totstandkoming
belangrijker is, dan het bedienen van het
publiek. Dat is wel enigszins begrijpelijk
maar ik vind toch ook, dat bij het uitge
ven hoort, dat iedereen in staat wordt
gesteld van de inhoud van een boek
kennis te nemen. Het heeft soms ook
iets te maken met de geringe financiële
draagkracht van verenigingen en stich
tingen, ofschoon in het geval van de
'Boerderijen in het Land van Hulst' spon
sors maar liefst ruim twintigduizend gul
den hebben bijgedragen. Kortom:
als er alleen wordt gedrukt voor het ei
gen publiek en er geen rekening wordt
gehouden met de boekhandel als afzet
kanaal en niet-leden/intekenaars als
geïnteresseerden, is dat weinig door
dacht en voor velen teleurstellend.
'Achter de Dijken' van Paul de Schipper
is uitgekomen ter gelegenheid van het
35-jarig bestaan van DOW-Terneuzen
(1962-1997). Op de flaptekst van het
boek wordt gezegd dat met 'Achter de
Dijken' de Zeeuws-Vlamingen een eigen
geschiedenis krijgen. Deze generalisatie
is na lezing van het boek niet staande te
houden. Het is, zoals de subtitel als aan
geeft, de geschiedenis van de Terneu-
zense tak van de Amerikaanse multina
tional Dow Chemical's. Dow had in
1996 een totale omzet van meer dan 40
miljard gulden met vestigingen in alle
werelddelen. Terneuzen is de grootste
productie-eenheid in Europa met 35 fa
brieken. Twee grote naftakrakers met
een productie van 800.000 ton per jaar
en vier plants die 1 miljoen ton styreen,
de grondstof voor plastic, produceren
vormen de kern van het bedrijf.
De Schipper die jaren in Zeeuws-Vlaan-
deren als journalist werkzaam is ge
weest, baseerde zijn boek op interviews
met de betrokkenen en onderzoek in de
archieven van Dow en de gemeente Ter-
neuzen. Van dat archiefonderzoek sche
mert hier en daar wat door maar of het
altijd even kritisch en grondig is geweest
vraag ik me eerlijk gezegd wel af. Het
sterke punt van het boek is dan ook de
journalistieke benadering van het onder
werp waardoor zijn boek een goed lees
baar fraai geïllustreerd tijdsdocument is
geworden.
Het belang van Dow voor de Kanaalzo
ne kan moeilijk onderschat worden.
Dow kan beschouwd worden als de mo
tor van de Zeeuws-Vlaamse economie.
Het blijft de grootste werkgever uit de
streek. Vele toeleveringsbedrijven en
transportondernemingen kwamen in de
afgelopen jaren door Dow tot bloei. Op
sociaal terrein speelt Dow een voortrek
kersrol. De weinig hiërarchische bedrijfs-
Zeeuws Tijdschrift 57
