Westelijke uitloper van het Koegat in de huidige Stoppeldijkepolder. Foto Adrie de Kraker.
y.
ben hierop nauwelijks invloed gehad. De basis van het
bestaan in een agrarische economie wordt gevormd
door het grondbezit. De exploitatie van het grondbezit
zorgde voor de financiële middelen voor het dijkon-
derhoud en dijkherstel. Toen er vanaf het midden van
de zestiende eeuw sprake was van een sterk verhoogde
stormactiviteit en ook het aantal 'brexems' bij de zeedij
ken sterk toenam, was er steeds meer geld nodig om de
toenemende druk van de natuur op het landschap te
kunnen weerstaan. Zo was er bij Zaamslag sprake van
een verdrievoudiging van de dijkkosten.
Het effect van het politiek en bestuurlijk optreden
van de mens op het landschap komt in deel I1C aan de
orde. Tijdens de eerste periode werd de invloed van het
centrale regeringsapparaat op het landschap over het
algemeen sterker. De bemoeienis van de vorst bij land
aanwinningen en versterking van de bestaande dijken
werd echter sterk beïnvloed door de aanwezigheid van
het vorstelijk domein en het handelen van de leden van
het ambtelijk apparaat. Tijdens de tweede periode
leidde een grondige wijziging in de politieke verhoudin
gen tot een bestuurlijke crisis, die zelfs uitmondde in
krijgshandelingen. Dit viel samen met een toenemende
druk van de natuur op het landschap, wat uiteindelijk
de ondergang van grote delen van het landschap in de
Vier Ambachten en het Land van Saeftinghe zou inlui
den. Tijdens de derde periode was het landschap vol
strekt ondergeschikt gemaakt aan de politiek en mili
taire inundaties. Hierdoor werden grote delen van het
landschap aan de golven prijsgegeven.
Het boek, dat 464 pagina's telt, is prachtig verzorgd
en verluchtigd met een grote hoeveelheid illustraties,
die helder en scherp zijn gereproduceerd. Ook de vele
20 Zeeuws Tijdschrift
tekeningen en tabellen zijn informatief en duidelijk. Het
is alleen jammer dat het op het formaat van een 'koffie-
tafel-boek' is uitgegeven. Het boek is hierdoor niet goed
hanteerbaar. Het formaat doet ook geen recht aan de
waarde en kwaliteit van het onderzoek. Dit proefschrift
had een betere vormgeving verdiend.
Besluit
De zwakte van het boek ligt in de compositie. De auteur
heeft voor een relatief klein gebied en beperkte periode
een fenomenale hoeveelheid gegevens verzameld uit
Belgische, Franse en Nederlandse archieven. Hij moet
elke snipper papier gezien hebben die relevant is voor
het onderzoek. Al die informatie is in het boek opgeno
men. Door de grote hoeveelheid details wordt de aan
dacht van de hoofdvraag wel afgeleid. De auteur heeft
dit proberen op te vangen door aan het begin van elk
deel en hoofdstuk in te gaan op wat er komen gaat.
Bovendien wordt elk hoofdstuk en deel weer afgesloten
met een samenvatting. Er zijn in totaal 22 samenvattin
gen en conclusies. De aandacht van de lezer wordt te
veel afgeleid door herhalingen en verwijzingen naar
eerdere stukken tekst. Dat is jammer.
A.J.M.DE KRAKER, Landschap uit Balans. De invloed van
de natuur, de economie en de politiek op de ontwikkeling
van het landschap in de Vier Ambachten en het Land van
Saeftinghe tussen 1488 en 1609.
Uitgeverij Matrijs, Utrecht 1997.
ISBN 90-53451-05-6.
448 blz.,vele ill., f 69,90.
