Jan Toorop, Appelplakster
Jonge Boerin appels aan het
plakken, olieverf op doek,
ca 1905.
Uit: Kunst als Passie,
Jubileumuitgave Kunsthandel
Albricht, Arnhem/Velp 1998,
p. 107.
Johanna Louwerse, ca 1905.
Foto Cornelis Henning,
Middelburg/Vlissingen.
centrum van Europa, gevestigd. Hij schreef zich in aan
de Koninklijke Academie van Schoone Kunsten in de
Belgische hoofdstad en raakte al gauw nauw betrokken
bij Les XX, een groep van twintig vooruitstrevende kun
stenaars, die jaarlijks exposeerde. Aanvankelijk nog im
pressionistisch schilderend, ging hij in navolging van
James Ensor het paletmes gebruiken en begon hij te
experimenteren met een lichter en gewaagder kleur
gebruik. In 1885 bracht hij enige tijd in Engeland door;11
hij bezocht er onder meer Whistier, met wie hij een voor
keur voor een speciaal soort wit en fijntjes opgezette por
tretten gemeen had. Zijn huwelijk in 1886 met de Iers-
Engelse Annie J. Hall, die hij in Brussel had leren kennen,
bracht hem weer naar Nederland. Het echtpaar woonde
korte tijd in Den Haag en vervolgens in Amerongen. Een
verwaarloosde geslachtsziekte velde Toorop in het voor
jaar van 1887, hij zou herstellen maar de gevolgen van de
ziekte zijn leven lang meedragen. In hetzelfde jaar stierf
het eerste kind van de Toorops, een dochtertje, kort na
haar geboorte. De Toorops keerden terug naar Brussel
(Ixelles) en woonden enige tijd in Engeland, voor zij zich
in 1890 in Katwijk vestigden.
Naast zijn eigen werk was Toorop zich ook gaan rich
ten op het samenstellen van exposities. Een tentoonstel
ling van Les XX in 1889 - die de kritiek overigens nog
niet mee kreeg - in Amsterdam, vormde het begin van
een hele reeks. Onder zijn collega's begon Toorop naam
te maken als leider van de vernieuwing in de Nederlandse
kunst. Hij was het die Seurats pointillisme naar Nederland
had gebracht. Naast de verfijnde ontleding van kleur, kon
men in de vroege jaren bovendien al een zweem van
symbolisme in zijn werk onderkennen. Toorop was door
zijn ziekte, het verlies van zijn dochtertje en de mede
daardoor ontstane scheuren in zijn huwelijk, vermoedelijk
des te ontvankelijker voor de somberheid, de noodlots
gedachte die in het symbolisme school.
In 1889 hadden de Toorops al enige tijd in Katwijk
doorgebracht. Ze verbleven er tijdens Toorops eerste
Katwijkse periode (1890-1892) in een pension, tijdens
de tweede (1899-1904) in een voor hen door Berlage
gebouwd huis.12 In 1891 werd hun dochtertje Charley in
het vissersdorp geboren. Tn Katwijk', schreef de kunste
naar en criticus Philip Zilcken, Toorop citerend, in 1898,
'begon niet alleen zijn zoeken naar de expressie van de
kleur, hoe door middel van contrasteerende kleuren ver
schillende stemmingen uit te drukken, zóó als hij in de
Jonge generatie trachtte te doen, maar ook begon hij te
zoeken om door verschillende bewegingen van lijnen
alléén, emotie uit te drukken, voelingen en stemmingen
te verkrijgen, om bijvoorbeeld door stille, rustige, kalme
lijnen, den indruk van een stille, kalme avond wêer te
geven, zooals in Schemeravond - of anders door gejaagde
en gillende lijnen, de essence van wind, regen en zon
te geven, of ook, door middel van droeve en lachende
bewegingen van lijnen, die figuren in dezelfde expressie
te dragen, waardoor de emotie sterker nog wordt uitge
drukt. Dan gebruikt hij die lijnen als decoratieve aan
vullingen in een werk om het meer tot zijn harmonisch
geheel te doen komen, zonder dat de zang der lijnen de
expressie en stemming der figuren breekt, zooals b.v. in
zijn meest bekende Drie Bruiden en vooral ook in de
Zong der Tijden [...]'.13
15 Zeeuws Tijdschrift 1/99
